Bir noktalama işareti olan iki nokta (:), cümlelere açıklayıcı bir nitelik kazandırmak veya özel bir mana katmak amacıyla kullanılır. Sözlüklerde bir isim olarak tanımlansa da, asıl işlevi metinlere anlam derinliği katmaktır. Edebi metinlerden diyaloglara ve açıklama gerektiren ifadelere kadar pek çok alanda karşımıza çıkan bu işaret, matematik biliminde ise bölme işlemini simgelemektedir.
### İki Nokta (:) Ne Anlama Gelir?
İki nokta üst üste olarak da adlandırılan bu işaret, temel bir noktalama simgesidir. En yaygın kullanımı, hakkında açıklama yapılacak ifadelerin sonuna eklenmesidir. Ancak kullanım sahası oldukça geniştir. Özellikle roman ve hikaye gibi edebi türlerde, karakterler arasındaki karşılıklı konuşmaları belirtmek için sıkça başvurulan bir yöntemdir.
### Türk Dil Kurumu’na (TDK) Göre İki Nokta
Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde iki nokta, “Kendisinden sonra örnek verilecek veya açıklama yapılacak cümlenin sonuna konulan noktalama işareti” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu dilbilgisel görevinin yanı sıra, matematik alanında da “Bölme işaretinin adı” olarak bir karşılığı bulunmaktadır.
### İki Noktanın Temel İşlevleri Nelerdir?
İki noktanın temel işlevleri oldukça çeşitlidir. Bir cümlenin ardından geldiğinde bir açıklamanın, bir listenin ya da bir diyaloğun başlayacağına işaret eder. Matematiksel ifadelerde bölme işlemini belirtirken, internetin yaygınlaşmasıyla birlikte web adreslerinde de önemli bir ayırıcı rol üstlenmiştir.
### İki Noktanın Kullanıldığı Yerler ve İlgili Cümle Örnekleri
* **Açıklama veya Örnekleme Yapılacağı Zaman:** Bir cümlenin veya sözcüğün ardından bir açıklama yapılacağı ya da örnekler sıralanacağı zaman kullanılır.
* Örnek: isim: Canlı ve cansız varlıkları tanımak için onlara verilen kelimedir. (Açıklama)
* Örnek: Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden beş hececileri sıralayalım: Enis Behiç Koryürek, Faruk Nafiz Çamlıbel, Halit Fahri Ozansoy, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç (Sıralama)
* Örnek: Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerinden Hayrullah.
* Örnek: Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır.
* Örnek: Kelimeler genel olarak ikiye ayrılır: İsimler ve fiiller.
* **Diyaloglarda ve Karşılıklı Konuşmalarda:** Sözü söyleyen kişiyi veya karakteri belirten ifadeden sonra konulur.
* Örnek: Bilge Kağan: Türklerim, işitin! Üstten gök çökmedikçe, alttan yer delinmedikçe ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?
* Örnek: Ziraatçi sayar:
-Yulaf, pancar, nohut, mercimek…
* **Edebi Eserlerde Konuşma Bölümlerinden Önce:** Edebi yapıtlarda, konuşma bölümünü başlatan cümlenin bitimine eklenir.
* Örnek: Hancı sayar:
– Yolcular, kervanlar, atlar, eşekler…
* **Doğrudan Alıntı Yapılacağı Zaman:** Bir cümleyi takiben doğrudan bir alıntı veya aktarma bir söz yer alacaksa, iki nokta kullanılır.
* Örnek: Minik kız çocuğu merakla sordu: “Bana ne aldın?”
* Örnek: O, başarının sırrını tek kelimeyle açıklar: Azim
* **Ses Biliminde (Fonetik):** Bir ünlünün uzun okunması gerektiğini belirtmek amacıyla ilgili ünlüden sonra kullanılır.
* Örnek: a:ile, ceva:hir, di:nen, ka:til, i:cat
* **Kütüphanecilik ve Kataloglamada:** Yazar ismi ile eser başlığı arasına yerleştirilir.
* Örnek: Ömer Seyfettin: Yalnız Efe, Pembe İncili Kaftan, Kütük, Ferman
* Örnek: Yahya Kemal Beyatlı: Kendi Gök Kubbemiz
* **Matematikte:** Bölme işlemini ifade etmek için bölme işareti yerine tercih edilebilir.
* Örnek: 36:9 = 4
* **Genel Ağ (İnternet) Adreslerinde:** Protokol adını (http, https vb.) adresin geri kalanından ayırmak için kullanılır.
* Örnek: https://www.yazkazan.net
### İki Nokta Kullanımında Baş Harf Kuralları
İki nokta işaretinin kullanımında dikkat edilmesi gereken önemli bir husus, kendisinden sonra gelen ifadenin büyük harfle mi yoksa küçük harfle mi başlayacağıdır.
1. **Büyük Harf Kullanımı:** İki noktadan sonra gelen ifade, kendi başına tam ve bağımsız bir cümle niteliği taşıyorsa ilk kelimesi büyük harfle başlamalıdır.
* Örnek: Annesi merakla çocuğuna sordu: Bu sınavdan düşük not mu aldın?
* Örnek: Tam kapıdan çıkmak üzereyken sordu: Akşam erken gelecek misin?
2. **Küçük Harf Kullanımı:** İki noktayı takiben sıralananlar özel isim olmayan tekil örnekler veya bir listenin ögeleri ise, bu durumda küçük harf kullanımı doğrudur.
* Örnek: Odanın hali şundan ibaretti: eski bir kanepe, iki kırık sandalye, duvarda resimler.
* Örnek: İnceleyeceğiniz kelimeler şunlar: gelmek, nakletmek, gidedurmak.