Geçtiğimiz yıl Bangladeş’te yaşanan öğrenci öncülüğündeki protestolar sırasında, dönemin başbakanı Şeyh Hasina’nın göstericilere karşı ölümcül güç kullanılmasına onay verdiğini ortaya koyan bir telefon görüşmesi kaydı, BBC Eye tarafından doğrulandı. Mart ayında internet ortamına sızdırılan bu ses kaydında Hasina, güvenlik güçlerine protestoculara yönelik “ölümcül silahlar kullanma” yetkisi verdiğini ve güçlerin “[onları] nerede bulurlarsa vuracaklarını” belirttiği duyuluyor.nnBangladeş’teki savcılar, insanlığa karşı suç işlemekten özel bir mahkemede gıyabında yargılanan Hasina aleyhine bu kaydı kilit bir kanıt olarak sunmayı hedefliyor. Birleşmiş Milletler (BM) müfettişlerinin raporlarına göre, geçen yaz meydana gelen olaylar neticesinde yaklaşık 1400 kişi yaşamını yitirdi. Şu an Hindistan’da bulunan Hasina ve partisi ise yöneltilen tüm suçlamaları reddediyor.nnHasina’nın partisi olan Bangladeş Avami Birliği’nden bir sözcü, ses kaydında bahsedilen “orantısız karşılık” konusunda herhangi bir “yasa dışı niyet” bulunmadığını ifade etti. Peki, geçen yıl Bangladeş’te tam olarak ne oldu? Hasina’nın kimliği belirsiz üst düzey bir hükümet yetkilisiyle gerçekleştirdiği bu görüşmenin sızdırılan kaydı, eski başbakanın on binlerce kişinin sokaklara döküldüğü hükümet karşıtı göstericilerin vurulması için doğrudan emir verdiğine dair bugüne dek elde edilen en güçlü delil niteliğinde.nnBangladeş’teki protesto dalgası, 1971’deki Bağımsızlık Savaşı’na katılanların yakınlarına kamu sektöründe iş kontenjanı ayrılması kararıyla başlamıştı. Ancak gösteriler kısa sürede, 15 yıldır iktidarda olan Hasina’yı deviren kitlesel bir halk hareketine evrildi. Bu olaylar, Bangladeş’in 1971 savaşından bu yana tanık olduğu en büyük şiddet dalgasıydı. En kanlı çatışmalardan bir kısmı, Hasina’nın Dakka’daki konutuna kalabalıkların saldırmasından hemen önce 5 Ağustos’ta helikopterle kaçtığı gün yaşandı. BBC Dünya Servisi tarafından yürütülen bir araştırma, başkentteki protestoculara yönelik polis katliamıyla ilgili olarak, açıklanan ölü sayısının çok daha üzerinde olduğu gibi daha önce rapor edilmemiş detayları gün yüzüne çıkardı.nnSızdırılan ses kaydının içeriği hakkında bilgi sahibi bir kaynak, BBC’ye yaptığı açıklamada Hasina’nın 18 Temmuz’daki telefon görüşmesi esnasında Dakka’daki Ganabhaban adlı konutunda olduğunu belirtti. Bu tarih, gösteriler için kritik bir dönemece işaret ediyordu. Güvenlik güçleri, polis tarafından öldürülen protestocuların videoya çekilip sosyal medyada yayılmasıyla oluşan kamuoyu tepkisini yönetmeye çalışıyordu. BBC’nin incelediği polis belgelerine göre, bu telefon görüşmesini izleyen günlerde Dakka’nın çeşitli bölgelerine piyade tüfekleri sevk edildi ve bu silahlar aktif olarak kullanıldı.nnBBC tarafından incelenen kayıt, Bangladeş hükümetinin iletişim takibinden sorumlu kurumu olan Ulusal Telekomünikasyon İzleme Merkezi (NTMC) tarafından gerçekleştirilen ve Şeyh Hasina’nın da dahil olduğu çok sayıda dinlemeden biriydi. Görüşmenin ses kaydı Mart ayı başında sızdırıldı, ancak sızıntıyı kimin yaptığı bilinmiyor. Protestolardan bu yana, Hasina’ya ait olduğu iddia edilen ve çoğu doğrulanmamış çok sayıda video internette dolaşıma girdi.nn18 Temmuz tarihli sızdırılan bu özel ses kaydı, Bangladeş Polisi Kriminal Soruşturma Dairesi tarafından Şeyh Hasina’nın bilinen ses örnekleriyle karşılaştırılarak doğrulandı. BBC de kendi bağımsız doğrulamasını yapmak üzere ses kaydını adli tıp uzmanları Earshot ile paylaştı. Earshot, yaptığı analizde konuşmanın düzenlendiğine veya üzerinde oynandığına dair hiçbir kanıt bulamadığını ve sesin yapay zeka ile üretilmiş olma ihtimalinin çok düşük olduğunu bildirdi.nnEarshot’a göre, sızdırılan telefon görüşmesi, barındırdığı ayırt edici telefon frekansları ve arka plan gürültüleri nedeniyle, muhtemelen bir odada hoparlör üzerinden kaydedilmiş olabilir. Uzmanlar, kayıt boyunca Elektrik Şebekesi Frekansı (ENF) tespit etti. Bu frekans, bir kayıt cihazı ile şebeke elektriği kullanan ekipman arasındaki etkileşimden kaynaklanan ve genellikle ses kayıtlarında bulunan bir olgudur; bu durum sesin manipüle edilmediğinin bir göstergesi olarak kabul edilir. Earshot ayrıca, Şeyh Hasina’nın konuşma ritmi, tonlaması ve nefes sesleri gibi özelliklerini analiz ederek seste sentetik artefaktlara rastlamadı ve tutarlı gürültü taban seviyeleri saptadı.nnİngiliz uluslararası insan hakları avukatı Toby Cadman, BBC’ye yaptığı değerlendirmede, “Bu kayıtlar, Hasina’nın olaylardaki rolünü kanıtlamak açısından kritik bir öneme sahip. Kayıtlar hem net hem de usulüne uygun olarak doğrulanmış ve diğer delillerle de desteklenmiştir” dedi. Cadman, Hasina ve diğer bazı sanıklara karşı açılan davaları yürüten Bangladeş Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne (ICT) danışmanlık hizmeti veriyor.nnBangladeş Avami Birliği sözcüsü ise, “BBC’nin atıfta bulunduğu ses kaydının gerçek olup olmadığını teyit etme imkanımız bulunmuyor” şeklinde bir açıklama yaptı. Şeyh Hasina ile birlikte bazı eski hükümet ve polis yetkilileri de protestocuların ölümüne karışmakla suçlanıyor. ICT tarafından suçlanan kişi sayısı 203 olup, bu kişilerden 73’ü halen gözaltında tutulmaktadır.nnBBC Eye, 36 gün süren bir çalışma ile polisin göstericilere yönelik saldırılarını detaylandıran yüzlerce video, fotoğraf ve belgeyi analiz ederek doğruladı. Araştırmamız, 5 Ağustos’ta Dakka’nın kalabalık semtlerinden Jatrabari’de yaşanan bir olayda en az 52 kişinin polis tarafından öldürüldüğünü ortaya koydu. Bu olay, Bangladeş tarihindeki en vahim polis şiddeti vakalarından biri olarak kayıtlara geçti. O dönemki ilk haberlerde, Jatrabari’de o gün 30 kişinin hayatını kaybettiği bildirilmişti.nnBBC’nin araştırması, bu katliamın nasıl başlayıp nasıl bittiğine dair yeni ayrıntılar ortaya çıkardı. Görgü tanıklarının ifadeleri, CCTV kayıtları ve insansız hava aracı görüntülerini bir araya getiren BBC Eye, polis ile göstericiler arasında tampon görevi gören ordu birliklerinin bölgeden çekilmesinin hemen ardından polisin göstericilere rastgele ateş açtığını belirledi. Polis memurları, yakındaki bir askeri kampa sığınmadan önce 30 dakikayı aşkın bir süre boyunca ara sokaklardan ve otoyoldan kaçmaya çalışan protestocuların üzerine ateş açtı. Bu olayın ardından saatler sonra, protestocuların Jatrabari polis karakolunu ateşe vererek misillemede bulunması sonucu en az altı polis memuru da hayatını kaybetti.nnBir Bangladeş Polis Sözcüsü, BBC’ye yaptığı açıklamada, geçen yılın Temmuz ve Ağustos aylarındaki şiddet olaylarındaki rolleri sebebiyle 60 polis memurunun tutuklandığını belirtti. Sözcü, “O dönemde bazı polislerin aşırı güç kullandığı talihsiz olaylar yaşanmıştır. Bangladeş polisi, yaşananlar hakkında kapsamlı ve tarafsız soruşturmalar başlatmıştır” diye ekledi.nnŞeyh Hasina’nın davası geçen ay başladı. Hasina, toplu katliamlara ve sivillere yönelik planlı şiddete yol açan emirler vermek, kışkırtma, komplo kurma ve toplu kıyımları önlememek gibi insanlığa karşı suçlarla itham ediliyor. Hindistan, Bangladeş’in Hasina’nın iadesi yönündeki talebine şu ana kadar olumlu bir karşılık vermedi. Avukat Toby Cadman, Hasina’nın yargılanmak üzere ülkesine dönme ihtimalinin düşük olduğunu ifade etti.nnBangladeş Avami Birliği, liderlerinin protestoculara karşı güç kullanımından sorumlu olmadığını savunuyor. Parti sözcüsü yaptığı bir açıklamada, “Avami Birliği, başbakan da dahil olmak üzere bazı üst düzey liderlerin kalabalığa karşı ölümcül güç kullanımından şahsen sorumlu oldukları ya da bunu yönlendirdikleri yönündeki iddiaları kesin bir dille reddetmekte ve kabul etmemektedir” dedi. Sözcü, “Üst düzey hükümet yetkilileri tarafından alınan kararlar doğası gereği orantılıydı, iyi niyetle alınmıştı ve can kaybını asgariye indirmeyi hedefliyordu” diye devam etti. Avami Birliği, Hasina ve hükümetinin eylemlerinin insanlığa karşı suç teşkil edebileceğine dair makul gerekçeler bulduklarını belirten BM müfettişlerinin raporlarını da reddetti.nnBBC, yorum almak için Bangladeş ordusuna ulaştı ancak bir yanıt alamadı. Hasina’nın görevden ayrılmak zorunda kalmasının ardından Bangladeş, Nobel ödüllü Muhammed Yunus liderliğinde bir geçici hükümet tarafından yönetiliyor. Hükümet, ülkeyi seçimlere hazırlama görevini üstlenmiş durumda. Avami Birliği’nin bu seçimlere katılmasına izin verilip verilmeyeceği ise henüz netlik kazanmadı.nnBu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlanmış ve doğrulanmıştır. Bir pilot proje kapsamında, çeviri sürecinde yapay zekadan da yararlanılmıştır.
Doğrulanan Ses Kaydı: Bangladeş’in Devrik Başbakanı Hasina, Protestolarda Ölümcül Güç Kullanımını Onayladı
