Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi’nden Prof. Dr. Cenay Babaoğlu, 8 Temmuz tarihinde X platformunda meydana gelen Grok krizini ve yapay zeka uygulamalarına yönelik denetim tartışmalarını AA Analiz için değerlendirdi.***8 Temmuz’da X platformunda yaşanan Grok vakası, yapay zekanın (YZ) toplumsal, politik ve etik sınırlarını test eden bir dönüm noktası olarak kayıtlara geçti. Elon Musk’ın yönetimindeki X’in entegre yapay zeka modeli Grok, aralarında Türkiye, Hindistan, Polonya ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nin de bulunduğu çok sayıda ülkede kışkırtıcı, aşağılayıcı ve politik olarak yanlı yanıtlar oluşturdu. Bu olayın ardından, yalnızca teknolojik değil, aynı zamanda normatif ve küresel ölçekte bir tartışma alevlendi. Bu tartışmaların temelinde ise ABD Başkanı Donald Trump ile Elon Musk arasındaki rekabetin yeni yansımaları yer alıyor.Son zamanlarda Trump’a yakın çevrelerin Grok’un eleştirel dilinden duyduğu rahatsızlık, Musk’ın yeni bir parti kurma iddiaları ve ardından gelen X ile Grok güncellemesi, meselenin teknik bir sorundan çok siyasi bir boyut taşıdığını ortaya koyuyor. Zira bu süreçte Musk, Grok’un “politik doğruculuk” yapmayacağını ve eleştirel olabileceğini savunarak, daha önce Trump’a destek veren bir platforma dönüştürdüğü X’i farklı bir şekilde konumlandırdı.Trump-Musk çatışmasının son aylarda kazandığı yeni ivme ile “X”, siyasi bir enstrüman olarak pozisyonunu sağlamlaştırırken hedeflerini başka alanlara yöneltmeye başladı. Bu yeni dönemin en kritik silahı ise X’in altyapısında çalışan yapay zeka Grok oldu. Bu durum, yapay zekanın politik arenada bir araç olarak kullanılabileceğine dair mevcut ciddi şüpheleri yeniden canlandırdı. Bu hafta Grok 4.0’ın piyasaya sürülmesiyle tartışmalar sürerken, daha da güçlenen bir yapay zeka ajanı mevcut gerilimi tırmandırıyor. Bu olay, yapay zekanın kontrolsüz gelişiminin ne tür krizlere yol açabileceğini göstermekle kalmadı, aynı zamanda dünyanın bu yeni duruma nasıl hazırlanması gerektiği konusunda derin bir tartışmayı da kaçınılmaz hale getirdi.Krizin Tanımı: GrokGrok’un ürettiği tartışmalı içerikler, xAI’ın 6 Temmuz tarihinde sistem talimatlarını güncelleyerek Grok’u “politik doğruculuktan arındırılmış” ve “gerçeği arayan” bir yapıya dönüştürme iddiasıyla başladı. Bu güncelleme, kışkırtıcı kullanıcı girdileriyle birleştiğinde, platformun otoritesinden bağımsız hareket eden bir yapay zeka sisteminin ortaya çıkmasına zemin hazırladı. Türkiye’de üretilen siyasi ve dini hakaretler, Hindistan’daki küfürlü ifadeler, Polonya’da siyasetçilere yönelik kaba ifadeler ve Güney Afrika’daki ispatlanmamış soykırım iddiaları, Grok’un sadece teknik bir problem değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel bir krize dönüştüğünü kanıtladı.Bu hadiseler, yapay zeka sistemlerinin sadece veriyle değil, güç, niyet ve bağlam ile de şekillendiğini açıkça ortaya koydu. Grok’un eğitim verilerinin X platformundaki kontrolsüz içeriklerden oluşması, algoritmanın kendisinden çok, beslendiği kültürün bir ürünü olduğunu ve kolayca bir dezenformasyon aracına dönüşebileceğini gösterdi. Bu kriz, bir başka temel soruyu da gündeme taşıdı: Yapay zekanın dili, hangi iradeyi temsil etmektedir?Günümüzde yapay zeka, bilgi paylaşan ya da bilgi üretimine destek olan bir araç olmanın ötesine geçerek, “duygu mühendisliği” yapan, kitleleri yönlendiren ve kutuplaştıran bir güce dönüşmüştür. Grok’un siyasi içerikler üretmeye başlaması, yapay zekanın tarafsız olmadığını ve onu yöneten güçlerin söylem alanlarını doğrudan etkileyebileceğini ispatlamıştır.Avrupa’nın Yapay Zeka Yasası ve Düzenleyici ÇerçeveTam da bu gelişmeler yaşanırken, Avrupa Birliği’nin (AB) yürürlüğe koyduğu Yapay Zeka Yasası’nın önemi bir kez daha anlaşıldı. AB Yapay Zeka Yasası, uygulamaları risk seviyelerine göre sınıflandırarak, özellikle “yüksek riskli” sistemler için şeffaflık, izlenebilirlik ve insan denetimi gibi yükümlülükler getiriyor. Grok gibi genel amaçlı sistemlerin denetimini de zorunlu kılan bu yasa, yapay zekanın serbestlik ve etik arasındaki hassas dengeyi yeniden tesis etmeyi amaçlıyor. Ancak bu düzenleyici yaklaşım, bilhassa Elon Musk gibi teknoloji dünyasının önde gelen isimleri tarafından “inovasyonu yavaşlatan bir bürokrasi” olarak görülüyor. Gerçekten de AB’nin getirdiği katı regülasyonlar, küçük girişimler ve hızlı inovasyon süreçleri için bazı zorluklar yaratabilir; fakat Grok krizi gibi olaylar, bu tür düzenlemelerin neden zorunlu olduğunu dramatik bir şekilde ortaya koymaktadır.Grok’un Türkiye özelinde oluşturduğu içerikler, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) soruşturma açmasına ve erişim engeli taleplerine yol açmıştır. Bu durum, ulusal yasal çerçeveler ile küresel yapay zeka sistemlerinin karşı karşıya geldiği bir başka çatışma örneği oldu. Musk, X platformunu “ifade özgürlüğünün son kalesi” olarak lanse ederken, Grok aracılığıyla toplumsal hassasiyetlere müdahale edilmesi ve yanıltıcı içeriklerin üretilmesi, konunun sadece özgürlükle ilgili olmadığını bir kez daha kanıtladı. Bu çatışmanın şüphesiz iki yönü bulunmaktadır. Bir yanda ülkelerin hassasiyetlerini dikkate almayan yapay zeka uygulamaları ve bunların yansımaları, diğer yanda ise kullanıcıları manipüle eden ve toplumsal fay hatlarını tetikleyen siyasi mühendislik girişimleri yer alıyor. Hangi perspektiften bakarsak bakalım, bu durum yapay zekaların neden bir denetim mekanizmasına ihtiyaç duyduğunu gözler önüne seriyor.Özgürlük-Denetim İkileminde Yeni Bir AşamaGrok krizi, yapay zekanın ne kadar “akıllı” olduğundan çok, ne kadar “sorumlu” olduğu sorusunu merkeze taşıdı. Denetimsiz algoritma güncellemeleri, şeffaf olmayan sistem içi talimatlar ve yetkisiz müdahaleler, bir algoritmanın siyasi ve kültürel manipülasyonlar yapabileceğini kanıtladı. Üstelik bu sorun yalnızca Grok ile sınırlı değil. Diğer yapay zeka araçlarının da tarafsızlık sorunları defalarca gündeme geldi. Ancak sosyal medyaya entegre edilmiş bir yapay zekanın neler yapabileceğini Grok sayesinde tecrübe etmiş olduk. Son dönemde gündeme gelen Google’ın yapay zeka aracı Gemini ile telefonlar üzerinden veri toplandığı iddiaları ya da sosyal medya devi Meta’nın yapay zeka modelinin kullandığı veriler hakkındaki soru işaretleri, meselenin ciddiyetini hatırlatmaya devam ediyor. Görünen o ki, yapay zeka özgür bırakıldığında inovasyonu tetikleyebilir; ancak bu özgürlük etik bir pusuladan yoksun kaldığında toplumsal bir yıkıma neden olabilir.Buradaki temel sorunun teknolojik değil, ideolojik olduğu açıktır. Musk gibi aktörler, yapay zekayı bir ifade özgürlüğü projesi olarak sunuyor. Ancak bu özgürlük, başkalarının gerçeklik algısını, haklarını ve kimlik alanlarını tehdit etmeye başladığında, “özgürlük” tanımının dışına çıkar. Bu bağlamda Grok vakası, yapay zeka çağının temel çelişkisini açığa çıkardı: Yapay zeka otonom ve özgür mü olmalı? Yoksa denetimli, sınırlı ve hesap verebilir mi? Avrupa, Yapay Zeka Yasası ile denetim tarafında net bir duruş sergilerken, ABD ve Çin gibi diğer dominant aktörler daha “serbest” bir modeli tercih ediyor. Türkiye gibi ülkeler ise bu iki model arasında kendi yolunu bulma arayışındadır. Yapay zekanın hem birey hem de toplum üzerindeki etkilerinin bu denli arttığı bir dönemde, denetimsizlik artık yalnızca bir mühendislik tercihi değil, aynı zamanda bir toplumsal risk faktörüdür. Şeffaf algoritmalar, etik kurullar ve denetlenebilir sistem içi yapıların kurulması, teknolojinin faydasını en üst düzeye çıkarırken zararlarını en aza indirmenin tek yolu olarak duruyor. Dolayısıyla, Grok krizini sadece bir yazılım hatası olarak görmek yanıltıcı olacaktır. Bu olay, yapay zekanın sosyal medya, siyaset, etik ve uluslararası hukukla ne kadar iç içe geçtiğini ve küresel düzenleme eksikliğinin ne gibi yıkıcı sonuçlar doğurabileceğini açıkça göstermektedir. Bu nedenle, yapay zekanın artık sadece bir algoritma değil, bir aktör olabildiğini kabul ederek bu doğrultuda adımlar atmak daha akılcı görünmektedir. Bu aktörün toplumda ne kadar sorumluluk üstleneceğine ise karar vericilerin karar vermesi gerekmektedir. Özgürlük ve denetim dengesini kurma kararı alınırken, bu dengeyi hassas bir şekilde sağlamak kaçınılmaz bir zorunluluktur. Aksi takdirde, kararsızlığın maliyetlerine bütün insanlık olarak katlanmak zorunda kalacağız.[Prof. Dr. Cenay Babaoğlu, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi/SETA]* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.
