Macaristan’da bulunan bir Ortaçağ manastırında, paha biçilmez bir koleksiyonu oluşturan on binlerce antik kitap, asırlık mirası yok etme riski taşıyan bir böcek salgını nedeniyle raflardan alınıyor.
Pannonhalma Archabbey, diğer adıyla Pannonhalma Dağı’ndaki Saint Martin Bölgesel Manastırı, 1.000 yıllık geçmişiyle Macaristan’ın en köklü eğitim kurumlarından biridir. Bu görkemli Benedikten manastırı, aynı zamanda bir UNESCO Dünya Mirası Alanı olarak tescillenmiştir.
Restorasyon uzmanları, yaklaşık 100.000 ciltlik esere yuvalanan minik böceklerin yok edilmesi amacıyla bu kitapları özenle raflarından alıp özel kasalara yerleştirerek kapsamlı bir dezenfeksiyon süreci başlatıyor.
Salgının sorumlusu, genellikle tahıl ve baharat gibi kuru gıda ürünlerinde rastlanan, ancak ekmek böceği veya eczane böceği olarak da bilinen bir türdür. Bu böcekler, kitap ciltlerinde kullanılan jelatin ve nişasta içerikli yapıştırıcılardan beslenmeleriyle de tanınırlar.
Bu zararlılar, manastırın toplam 400.000 eserlik koleksiyonunun yaklaşık çeyreğine ev sahipliği yapan kütüphane bölümünde tespit edildi.
Projenin lider restoratörü Zsofia Edit Hajdu, durumun ciddiyetini şu sözlerle vurguladı: “Bu, kütüphanenin farklı noktalarında saptanan ilerlemiş bir böcek salgınıdır. Bu sebeple koleksiyonun tamamı enfekte kabul edildi ve tüm eserlerin eş zamanlı olarak işleme alınması zorunlu hale geldi. Daha evvel bu ölçekte bir salgınla hiç mücadele etmemiştik.”
Zararlıların varlığı, kütüphanedeki rutin bir temizlik esnasında ortaya çıktı. Personelin dikkatini ilk olarak raflardaki anormal toz birikintileri çekti. Daha yakından incelendiğinde, bazı kitapların sırtlarında küçük delikler olduğu ve ciltlerin içini açtıklarında ise böceklerin kağıtları kemirerek oluşturduğu tüneller fark edildi.
**Tarihi Hazinelerle Dolu Bir Mabet**
Pannonhalma manastırının kuruluşu, Macar Krallığı’nın teşkilinden dört yıl evveline, 996 yılına dayanmaktadır. Macaristan’ın kuzeybatısında bir tepeye konumlanmış olan bu yapı, ülkenin en eski kitap koleksiyonunu ve en mühim yazılı belgelerini barındırmaktadır.
Bin yılı aşan tarihi boyunca Macaristan ve Orta Avrupa’nın en önemli dini ve kültürel merkezlerinden biri olan manastır, 16. yüzyıldaki Osmanlı akınları ve işgali de dahil olmak üzere asırlarca süren savaş ve yabancı istilalarından sağ çıkmayı başarmıştır.
Kütüphanenin sahip olduğu tarihi ve kültürel zenginliğe dikkat çeken Pannonhalma Archabbey Kütüphane Müdürü Ilona Asvanyi, “Bundan bin yıl önce burada bir kütüphanenin var olduğunu ve Macaristan’ın ilk kitap kataloğunun koruyucuları olduğumuzu bilmek insanı hayrete düşürüyor,” şeklinde konuştu.
Koleksiyonun en değerli parçaları arasında, 13. yüzyıla ait tam bir İncil’in de yer aldığı 19 kodeks, matbaanın 15. yüzyıl ortalarındaki icadından öncesine ait yüzlerce el yazması ve 16. yüzyıldan kalma on binlerce eser bulunmaktadır.
Asvanyi, en eski ve en nadir eserlerin ayrı bir alanda muhafaza edildiğini ve salgından etkilenmediğini belirtti. Ancak yine de koleksiyonun herhangi bir parçasının zarar görmesinin kültürel, tarihi ve dini miras için büyük bir kayıp olacağını ifade etti. “Bir eserin bir böcek tarafından yenildiğini ya da farklı bir yolla zarar gördüğünü fark ettiğimde, o kitaptan kaç adet basılmış olursa olsun veya ne kadar yeri doldurulabilir görünürse görünsün, kültürden bir parçanın yitirildiğini hissediyorum,” diye ekledi.
Böcekleri imha etme yöntemi, kitap dolu kasaların oksijenin tamamen boşaltıldığı, hava sızdırmaz uzun plastik torbalara konulmasını içeriyor. Manastır yetkilileri, eserlerin saf nitrojenle dolu bu ortamda altı hafta bekletilmesinin ardından tüm zararlıların ortadan kalkacağını öngörüyor.
Bu sürecin ardından, raflara geri yerleştirilmeden önce her bir kitap titizlikle incelenip vakumlanacak. Haşerelerden hasar görmüş olan ciltler ise gelecekteki restorasyon işlemleri için ayrılacak.
**İklim Değişikliği Faktörü**
Macaristan’daki ortalama sıcaklıklardaki artışın böcek salgınını tetiklediğine inanan manastır yetkilileri, kütüphaneyi gelecek yılın başlarında tekrar ziyarete açmayı hedefliyor.
Baş restoratör Hajdu, artan sıcaklıkların, böceklerin normalden daha fazla üreme döngüsüne girmesine neden olduğunu belirtti. “Sıcaklıkların yükselmesi, böceklerin yaşam döngüsü için uygun bir ortam yaratıyor,” diyen Hajdu, “Bugüne dek genellikle depolarda ve açık koleksiyonlarda küf kaynaklı hasarlarla mücadele ediyorduk. Fakat artık küresel ısınmanın bir sonucu olarak böcek salgınlarıyla daha sık karşılaşacağımızı tahmin ediyorum,” diye ekledi.
Kütüphane müdürü Asvanyi, bir Benedikten manastırındaki hayatın yaklaşık 15 asırdır geçerli olan kurallara göre şekillendiğini ve bu kuralların kendilerine koleksiyonu korumak için her türlü çabayı gösterme görevi yüklediğini belirtti. “‘Aziz Benedict’in Kuralları’nda manastırın sahip olduğu tüm varlıkların, sunaktaki kutsal kâse ile eşdeğerde görülmesi gerektiği ifade edilir,’ diyen Asvanyi, ‘Bu koruma ve muhafaza ilkesinin getirdiği sorumluluğun bilincindeyim,’ sözleriyle konuşmasını tamamladı.