Orta Asya’nın kara ile çevrili kalbinde konumlanan Özbekistan’ın iletişim, finans, lojistik ve internet kimliğini oluşturan her bir kod, ülkenin modern yüzünü tek bir bakışta ortaya koyar. Yurt dışından arama yapmaktan veri merkezi konumlandırmaya kadar pek çok işlem, bu kodların doğru bir şekilde uygulanmasına bağlıdır.
Özbekistan, üç kıtanın kesişim noktasında, Sovyetler Birliği mirasını tarihi İpek Yolu vizyonuyla birleştirerek yeni bir ekonomik yapı inşa etmektedir. Bu dönüşümün izleri, ülkenin altyapı kodlarında da açıkça görülmektedir. Örneğin, +998 telefon kodu, bölgesel numara planını modern LTE ağlarıyla bütünleştiren hücresel şebekeye erişim sağlarken, UZ harflerini taşıyan araçlar Semerkant’tan Moskova’ya uzanan uluslararası karayollarında menşe ülkesinin tanınmasını kolaylaştırır. Ülkenin resmi para birimi olan Özbek Somu (UZS), son beş yılda sermaye kontrolü kısıtlamalarının esnetilmesiyle dijital cüzdanlarla tam entegrasyon sağlamıştır. Benzer şekilde, .uz alan adı hem devlet portallarında bir güvenilirlik simgesi olarak hizmet vermekte hem de bölge dışından gelen start-up’lar için Orta Asya pazarına açılan stratejik bir “yeni giriş kapısı” olarak popülerlik kazanmaktadır. Bu makalede, bu sembollerin her birinin teknik özelliklerini, tarihsel arka planını ve güncel kullanımına yönelik pratik ipuçlarını ele alacağız.
### ÖZBEKİSTAN TELEFON KODU
Özbekistan ile uluslararası telefon görüşmesi yapmak için kullanılan ülke kodu +998’dir. Mobil numaralar, üç haneli bir operatör kodu ve yedi haneli bir abone numarasından meydana gelir. Bu operatör kodları, aranan hattın hangi sağlayıcıya ait olduğunu belirtir; örneğin “33” Ucell’i, “90” Beeline’ı ve “99” Mobiuz’u temsil eder. Ülkenin fiber altyapısının merkezi halen Taşkent’te olsa da 4G kapsama alanı güneydeki vilayetlere kadar yayılmıştır. Bu genişleme sayesinde +998 ile yapılan aramalarda paket kaybı oranı oldukça düşük seviyelerde tutulmaktadır. Yurt dışı aramaları için mobil uygulamalar üzerinden satın alınabilen VoIP paketleri, geleneksel PSTN tarifelerine kıyasla %40’a varan oranlarda maliyet avantajı sunmaktadır.
### ÖZBEKİSTAN PARA BİRİMİ
Ülkenin resmi para birimi, ISO 4217 standardında UZS koduyla tanımlanan Özbek Somu’dur. 2017 yılında gerçekleştirilen kur serbestleşmesi reformu, somu paralel piyasadaki ikili kur yapısından kurtararak bankalar arasında tek bir kotasyonla işlem gören bir para birimine dönüştürmüştür. Merkez Bankası’nın döviz kontrollerini gevşetmesi, e-ticaret sitelerinin Payme ve Click gibi yerel dijital cüzdan uygulamalarında anlık UZS-USD dönüşüm oranları sunmasına olanak tanımıştır. Kağıt para serisi, 2019-2022 yılları arasında 1.000’den 200.000 soma kadar olan değerlerle yenilenmiştir. Bu banknotların tasarımlarında Registan Meydanı ve Mirzo Ulugbek Rasathanesi gibi kültürel simgeler yer almaktadır. Enflasyonu dengelemek amacıyla çıkarılan bu yüksek nominal değerli banknotlar, kartlı ödemelerin yaygınlaşmasıyla fiziksel nakit kullanımını azaltmayı hedefleyen orta vadeli bir stratejinin parçasıdır.
Uluslararası para transferlerinde IBAN yerine SWIFT formatının kullanıldığını unutmamak önemlidir. Bu nedenle, dolar bazında bir havale gerçekleştirirken alıcı bankanın MFO kodunu doğrulamak zorunludur; eksik bir kod, SWIFT işleminin tamamlanma süresini dört iş gününe kadar uzatabilir.
### ÖZBEKİSTAN PLAKA KODU
Özbekistan’ın uluslararası taşıt kimlik harfi UZ olarak belirlenmiştir. Ulusal plakalarda ise iki haneli bölge kodu (örneğin 10: Taşkent, 50: Buhara), ardından üç harf ve üç rakamdan oluşan bir şablon kullanılır. Bu plakalar, yüksek güvenlikli yansıtıcı bir film ile kaplanmıştır. 2020’de başlatılan bir e-plaka pilot projesi, plakaya entegre edilmiş bir NFC etiketi aracılığıyla polis kontrol noktalarında temassız sorgulama imkanı sunarak sigorta geçerliliği gibi bilgilerin anında kontrol edilmesini sağlar. Uluslararası seyahatlerde araçta “UZ” yazan oval bir etiket bulundurma zorunluluğu vardır; bu işaret, Kazakistan ve Kırgızistan sınır kapılarında gümrük yetkililerinin menşe kontrolünü ciddi ölçüde hızlandırır. Elektrikli araçlar için özel olarak tahsis edilen “EV” harf serisi ise vergi muafiyetleri ve özel şerit kullanımı gibi teşviklerin takibini kolaylaştırmak amacıyla farklı bir renkte basılmaktadır.
### ÖZBEKİSTAN ALAN ADI UZANTISI
Özbekistan’ın ülke kodlu üst düzey alan adı (ccTLD) .uz’dur ve 1995 yılından bu yana aktiftir. Kayıt hizmetleri UZINFOCOM ajansı tarafından yürütülmekte olup, tescil işlemi için bir WHOIS kimliği gereklidir. Ancak, yerleşik olma şartı bulunmadığından dünya genelindeki herhangi bir kişi veya kuruluş .uz uzantılı bir alan adı alabilir. 2024 yılı itibarıyla yaklaşık 145.000 aktif alan adı bulunmaktadır ve bu sayı yıllık %12’lik bir büyüme oranına işaret etmektedir. DNS altyapısı, Taşkent’teki ana kök sunucu ile Almanya ve Rusya’da bulunan anycast düğümleri sayesinde Avrupa-Asya veri rotalarında düşük gecikme süresi sunar. Siber saldırılara karşı koruma sağlamak amacıyla registrar panellerinde iki faktörlü kimlik doğrulama ve DNSSEC’in zorunlu kılınması, .uz alan adlarının Google ve Yandex gibi arama motorlarının sıralama endekslerinde “güvenli bölge” olarak tanınmasına yardımcı olmaktadır.