Kaynak: Getty Images
Haber Bilgisi
Yazan: BBC Food
Unvan: 13 dakika önce
Bu makale, tip 2 diyabetin öncüsü olarak kabul edilen prediyabete odaklanmaktadır ve tip 1 diyabeti kapsamamaktadır.
Birleşik Krallık’ta her dokuz yetişkinden birinin prediyabet, yani halk arasında bilinen adıyla gizli şeker hastası olması, bu kişilerin tip 2 diyabet geliştirme tehlikesiyle oldukça yakın bir mesafede olduklarını ortaya koyuyor.
Prediyabetli olmak, kan şekerinizin normalden daha yüksek seviyelerde seyrettiği, ancak henüz tip 2 diyabet teşhisi konulacak kadar kritik bir eşiğe ulaşmadığı anlamına gelir. İngiltere’deki diyabet farkındalık derneği Diabetes UK’in kıdemli klinik danışmanı Esther Walden, beslenme başta olmak üzere yaşam tarzında yapılacak düzenlemelerin sadece tip 2 diyabetin ortaya çıkmasını engellemekle kalmayıp, aynı zamanda prediyabet durumunu tamamen geri çevirebileceğini belirtiyor.
Walden, “Bazı bireyler prediyabet teşhisi aldığında tip 2 diyabetin artık kaçınılmaz bir son olduğunu düşünebiliyor. Ancak pek çok insan için bu riski azaltmak mümkün,” diyerek ekliyor: “Doğru yönlendirme ve destekle, tip 2 diyabet vakalarının yüzde 50’ye varan bir kısmı sağlıklı beslenme, fiziksel aktivitenin artırılması ve fazla kilo mevcutsa kilo verilmesi yoluyla önlenebilir veya ertelenebilir.”
**Prediyabetli Olduğunuzu Nasıl Tespit Edebilirsiniz?**
Prediyabet genellikle hiçbir belirti göstermez, bu da durumun kolaylıkla gözden kaçmasına neden olabilir. Nottingham Üniversitesi’nde beslenme ve diyetetik alanında doçent olan Dr. Amanda Avery, bu durumu şöyle izah ediyor: “Maalesef birçok insan, kan şekeri seviyelerinin yüksek çıktığı rutin bir sağlık taraması sırasında tesadüfen prediyabetli olduğunu öğreniyor.”
**Beslenme Tarzınız Prediyabete Sebep Olabilir mi?**
Prediyabet geliştirme riskinizi etkileyen birden fazla faktör mevcuttur. Etnik köken ve yaş gibi genetik faktörlerin yanı sıra, yeme alışkanlıklarınız ve vücut ağırlığınız da bu süreçte belirleyici bir rol oynar. Pankreas tarafından salgılanan bir hormon olan insülin, kan şekeri düzeyini mümkün olduğunca normal aralıkta tutmak için hayati bir görev üstlenir.
Bir kişinin, özellikle karın bölgesinde fazla kilosu varsa, bu durum insülinin glikozu etkin bir şekilde kontrol etmesini güçleştirebilir. Dr. Avery, “Vücuttaki aşırı yağ oranı arttıkça, hücreler insülinin etkisine karşı daha dirençli hale gelir. Vücut, bu durumu dengelemek amacıyla daha fazla insülin üretmeye başlar, fakat bu çabayı yalnızca belirli bir noktaya kadar sürdürebilir,” şeklinde açıklıyor. Dolayısıyla, aşırı yağlanmaya yol açan yaşam ve beslenme alışkanlıkları, prediyabet geliştirme ihtimalini artırabilmektedir.
**Prediyabet Durumunda Beslenmenizi Nasıl Düzenlemelisiniz?**
Walden, “Her birey kendine özgüdür, bu nedenle prediyabetli her kişiye uyacak standart, tek tip bir beslenme programı yoktur,” diyor. Bununla birlikte, yağ oranı yüksek, glisemik indeksi yüksek ve lif açısından fakir olan bazı diyet türlerinin tip 2 diyabet riskini artırdığı bilinmektedir.
Araştırmalar, tip 2 diyabetin başlangıcını geciktirebilecek veya tamamen engelleyebilecek dört temel adımı işaret ediyor:
**1. Vücut Ağırlığınızın Yüzde 10’unu Kaybedin**
Kilo verme sürecine başlamadan önce mutlaka doktorunuza danışmalısınız. Prediyabet durumunuzun kilonuzla bağlantılı olup olmadığını ve kilo vermenizin sizin için güvenli olup olmadığını öğrenin.
2011 yılında tip 2 diyabetin geri döndürülebileceğini ilk kez ispatlayan çalışmaya liderlik eden doktor, araştırmacı ve “Diyabetsiz Hayat” (Life Without Diabetes) kitabının yazarı Prof. Roy Taylor, durumu şöyle özetliyor: “Çoğu insan için mevcut vücut ağırlıklarının yüzde 10’unu vermek, karaciğerde biriken fazla yağı temizleyerek altta yatan temel sorunu düzeltir. Bu, on yıl önce bir sihir gibi görülürdü. Eğer verilen kilo geri alınmazsa, tip 2 diyabet geliştirme riski tamamen ortadan kalkar.”
Burada asıl önemli olan, ne kadar kilo verdiğinizden çok, toplam ağırlığınızın ne kadarlık bir oranını kaybettiğinizdir. Kaynak: Getty Images
“‘Obezite’ tanımı bu noktada çok anlamlı değil,” diyen Prof. Taylor, “Kişi, kendi ‘kişisel yağ eşiğini’ aştığında prediyabet geliştirir ve bu eşik her birey için farklıdır,” diye devam ediyor. Bu da demek oluyor ki, obez olarak sınıflandırılmayan kişiler dahi risk altında olabilir.
Uzmanlar genellikle sürdürülmesi güç şok diyetlerden kaçınılmasını tavsiye etse de, Prof. Taylor prediyabet söz konusu olduğunda bu tür yaklaşımların etkili olabildiğini belirtiyor: “Her birey farklıdır, ancak günde 800 kalorilik hızlı kilo kaybı metodu, tip 2 diyabetten kurtulmak için etkinliği defalarca kanıtlanmış bir yöntemdir. NHS’in (İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri) Tip 2 Diyabeti Tersine Çevirme Programı da bu temel üzerine kurulmuştur.” Yine de bu süreçte ihtiyaç duyulan besin ögelerini almaya devam etmek kritik önem taşır.
**2. Ulaştığınız Yeni (Daha Düşük) Kiloyu Koruyun**
Bazı insanlar çok düşük kalorili bir diyetle hızlıca kilo verebilse de, bu tarz diyetleri uzun süre devam ettirmek sürdürülebilir değildir. Bu sebeple, kilonuzu uzun vadede korumanızı sağlayacak bir yöntem bulmanız büyük önem taşır. Diabetes UK, Akdeniz diyeti, DASH diyeti, vejetaryen ve vegan beslenme biçimleri, İskandinav diyeti ve karbonhidrat alımının makul seviyede sınırlandırılmasının tip 2 diyabet riskini düşürdüğünü bildirmektedir. Bu beslenme modellerinin hepsi, aynı zamanda çeşitlilik sunan, lif bakımından zengin ve düşük glisemik indeksli olmalarıyla genel sağlık için de faydalıdır. Kaynak: Getty Images
**3. Bazı Gıdalardan Kaçının**
Bilimsel çalışmalar, bazı yiyecek ve içeceklerin tip 2 diyabet riskini artırdığını gösteriyor. Bu nedenle bu gıdaların tüketimini azaltmak faydalı olabilir. Walden, şu gıdaların azaltılmasını tavsiye ediyor:
* **Şekerli İçecekler:** Genellikle yüksek kalori içermelerine rağmen tokluk hissi yaratmayan bu içecekler, kilo alımını tetikleyebilir. Ayrıca kan şekeri seviyelerinde ani dalgalanmalara neden olarak zamanla insülin direncini olumsuz etkileyebilirler.
* **Kırmızı ve İşlenmiş Etler (Sığır, kuzu, domuz eti, jambon, sosis vb.):** Dünya Sağlık Örgütü tarafından daha önce yürütülen bazı çalışmalar, aşırı miktarda kırmızı ve işlenmiş et tüketimi ile tip 2 diyabet arasında bir ilişki olduğunu kanıtlamıştır.
* **Rafine Karbonhidratlar (Şekerli atıştırmalıklar, beyaz ekmek, şekerli gevrekler):** Araştırmalar, “yüksek nişasta, düşük lif içeriği ve yüksek nişasta-lif oranına” sahip diyetlerin tip 2 diyabet riskini artırdığını ortaya koymuştur. İşlenme esnasında lif içerikleri azaldığı için bu oran genellikle işlenmiş karbonhidratlarda daha yüksektir.
* **Patates (Özellikle kızartma olarak tüketildiğinde):** Diabetes UK, patatesin sık tüketilmesinin tip 2 diyabet riskini artırabileceğine dikkat çekiyor. Bunun sebebi, patatesin görece yüksek bir glisemik indekse sahip olmasıdır. Bir çalışma, patatesin tam tahıllarla değiştirilmesinin diyabet riskini düşürdüğünü bulmuştur. Kaynak: Getty Images
**4. Diyabet Riskini Düşüren Gıdaları Tüketin**
Walden, tip 2 diyabet riskini azaltabildiği araştırmalarla kanıtlanmış olan şu yiyecek ve içeceklerin tüketilmesini öneriyor:
* **Meyve ve Sebzeler (Özellikle yeşil yapraklılar, yaban mersini, üzüm ve elma):** 2012’de yapılan bir çalışma kök sebzeler ile yeşil yapraklı sebzelerin risk azaltıcı etkisini ortaya koyarken, 2013’teki bir başka araştırma ise yaban mersini, üzüm ve elmanın tip 2 diyabet riskini en fazla düşüren meyveler olduğunu saptamıştır.
* **Tam Tahıllar:** Çok sayıda çalışma, diyetteki tam tahıl miktarının artırılmasının tip 2 diyabet riskini azalttığını göstermektedir. 2015 tarihli bir çalışma, günde üç porsiyon (yaklaşık 45 gram) tam tahıl tüketiminin riski yüzde 20 oranında düşürebileceğini göstermiştir.
* **Yoğurt ve Peynir:** Günlük süt ürünü tüketiminin diyabet riskini yüzde 5 azalttığı, bu ürünlerin az yağlı versiyonları tercih edildiğinde ise bu oranın yüzde 10’a ulaştığı gösterilmiştir. 2016’da yapılan bir araştırma ise düzenli yoğurt tüketiminin diyabet riskini yüzde 14 oranında azaltabileceğini bulmuştur.
* **Şekersiz Çay ve Kahve:** Araştırmalar, kafeinli ya da kafeinsiz fark etmeksizin düzenli kahve tüketiminin tip 2 diyabet riskini düşürdüğünü belirtiyor. Bir diğer çalışma ise siyah, yeşil ve oolong çayını içeren günlük çay tüketiminin diyabet gelişme riskini azalttığını ortaya koymuştur. Kaynak: Getty Images
**Paniğe Kapılmayın**
Prediyabet teşhisi almak endişe verici olabilir, fakat Dr. Avery bu teşhisi sağlığınızı iyileştirmek ve tip 2 diyabeti tamamen önlemek adına bir fırsat olarak değerlendirmenizi tavsiye ediyor. Beslenme düzeninizi bütünüyle değiştirmek gözünüzü korkutuyorsa, küçük ve ulaşılabilir hedeflerle işe başlayın. Avery, “Özellikle kişinin daha sağlıklı bir kiloya inmesine yardımcı olacak küçük beslenme ayarlamaları bile çok büyük bir fark yaratabilir,” diyor.