Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yapılan bir analiz, talep koşullarını kartla yapılan harcama verileriyle değerlendirirken, artan kart kullanım oranının etkisinin ayrıştırılmasının zorunlu olduğuna dikkat çekti. Analizde, “Kart kullanım alışkanlığının etkisi hariç tutulduğunda, harcamalardaki artış daha ölçülü bir seviyede kalıyor. Üstelik, bu düzeltilmiş harcama verileri, bazı dönemsel farklılıklar haricinde, özel tüketim eğilimiyle büyük ölçüde paralellik gösteriyor.” ifadesi kullanıldı. TCMB yardımcı ekonomistleri Ece Taşan Özel ve Orhun Özel ile araştırmacı Tahamuhammet Süleyman’ın kaleme aldığı “Kart Kullanım Oranı ve Kartla Yapılan Harcamalar” başlıklı analiz, bankanın resmi blogu olan Merkezin Güncesi’nde okuyucularla paylaşıldı. Analizde, kartla yapılan harcamaların, yüksek frekanslı ve güncel bilgi sağlaması sebebiyle talep koşullarının takibinde sıkça başvurulan bir gösterge olduğu vurgulandı. Bu göstergenin 2021’e kadar gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) içindeki özel tüketim kalemiyle uyumlu olduğu, ancak son yıllarda kartlı harcamaların hızlanarak özel tüketim seyrinden uzaklaştığı belirtildi. Çalışmada, bu durumun, kartlı harcamalardaki yükselişin yalnızca talep artışından değil, aynı zamanda tüketicilerin ödeme alışkanlıklarının değişerek nakit yerine kartı tercih etmesinden kaynaklandığı düşüncesini güçlendirdiği ifade edildi. “Bu çalışmada, uzun vadeli bir kartla harcama oranı serisi oluşturarak ve kartlı harcama verilerinden ödeme tercihlerindeki değişimi arındırarak daha isabetli bir talep göstergesi elde ediyoruz.” denildi. Analizde, kartla yapılan harcamaların son dönemde gösterdiği hızlı artışa değinilerek şu tespitlere yer verildi: “Bu yükselişte talep dinamiklerinin yanı sıra geleneksel ödeme aracı olan nakitten karta yönelim de rol oynamaktadır. Nitekim, yapılan güncel çalışmalar kartla ödeme sıklığının önemli ölçüde arttığını göstermektedir. Dijitalleşme, temassız ödeme sistemlerinin yaygınlaşması gibi teknolojik faktörler ve enflasyonun nakit taşımayı daha maliyetli kılması bu artışın temel nedenleri arasında yer alıyor.” Bu nedenle, ödeme alışkanlıklarındaki dönüşümlerin, kartlı harcama verileriyle talep hakkında yorum yaparken kart kullanımındaki artışın da hesaba katılmasını gerektirdiği vurgulandı. Kartla yapılan harcamaları bu değişimden arındırmak amacıyla kart kullanım oranının bir zaman serisi olarak tahmin edilmesi gerektiği belirtilen analizde, tüketicilerin toplam harcama seviyesine ilişkin veriye ihtiyaç duyulduğu ve akaryakıt sektörünün bu konuda önemli bir referans olduğu ifade edildi. Bunun sebebi olarak, bu sektörde hem toplam satış hacmine hem de kartlı harcama verilerine erişimin mümkün olması gösterildi. Analizde, kartla yapılan akaryakıt harcamalarının toplam akaryakıt satışlarına bölünmesiyle sektöre özgü bir kart kullanım oranı hesaplandığı belirtilerek, “Özellikle 2021’den sonra bu oranda belirgin bir artış görülmektedir. Diğer sektörlerde de benzer bir eğilimin yaşandığını varsayarak, kartlı harcama verilerini bu tercihin zamansal değişiminden arındırıp toplam tüketim harcamalarını daha doğru yansıtan bir göstergeye ulaşabiliriz.” denildi. Kartla yapılan harcamaları daha güvenilir bir talep göstergesi olarak izlemek amacıyla, ilk olarak hesaplanan kart kullanım oranından yararlanılarak kart kullanım tercihi düzeltilmiş serilerin oluşturulduğu vurgulandı ve şu bilgiler paylaşıldı: “Ardından bu serileri fiyat etkilerinden arındırarak reel harcama eğilimlerini daha net görebiliyoruz. Bu yöntemle elde ettiğimiz kart kullanım eğilimi düzeltilmiş ve düzeltilmemiş harcama verileri arasında 2021 sonrası dönemde ciddi bir farklılaşma dikkat çekiyor. Kart kullanım oranının belirgin şekilde yükseldiği bu dönemde kartlı harcamalar güçlü bir artış sergiliyor. Ancak, kart kullanım tercihi etkisi arındırıldığında harcamalardaki artışın daha ılımlı olduğu görülüyor. Hatta, dönemsel bazı sapmalar dışında, bu düzeltilmiş veri özel tüketimin genel seyriyle oldukça uyumlu bir yapı sergiliyor.” Analizin sonuç bölümünde, kartlı harcamaların talep dinamiklerini takip etmek için değerli bir öncü gösterge olduğu, fakat son yıllarda özel tüketim harcamalarından ayrıştığı tekrarlandı. Bu ayrışmanın temel nedeninin tüketicilerin nakitten kartlı ödemeye geçişi olduğu belirtilerek, “Bu sebeple, kartlı harcama verileri üzerinden talep koşullarını analiz ederken kart kullanım oranındaki artışın etkisini dışlamak büyük önem taşımaktadır. Bu etki arındırıldığında, kartla yapılan harcamaların son yıllarda, bilhassa parasal sıkılaşma sonrası dönemde, daha ılımlı bir artış sergileyerek özel tüketimin seyriyle daha uyumlu bir tablo çizdiği gözlemleniyor.” değerlendirmesi yapıldı.
Merkez Bankası Analizi: Kartlı Harcamalardaki Yükselişin Ardındaki Nedenler
