Okyanusların Altındaki Gizli Tehlike: Sualtı Volkanları
Gözden ırak olsalar da, sualtı volkanları gezegenimiz için önemli bir jeolojik güçtür. Bilim insanları, bazılarının yakın gelecekte patlayabileceği konusunda uyarılarda bulunuyor. Bu uyarılardan biri, ABD’nin Oregon eyaleti kıyılarının yaklaşık 500 mil açığındaki Axial Denizaltı Dağı ile ilgili. Uzmanlar, dağın ısındığını ve bir yıl içinde patlayabileceğine dair güçlü sinyaller verdiğini belirtiyor. Benzer şekilde, Yunanistan’ın Santorini Adası‘ndaki son depremler, bilim insanlarını adanın volkanik kraterini ve yakınındaki sualtı volkanı Kolombo‘yu incelemeye teşvik etti. Bu volkanların yakın zamanda patlaması beklenmese de, gelecekte bir gün aktif hale gelebilirler.
Okyanusun Derinliklerinde Saklı Devler
Volkanlar, Dünya’nın yüzeyinde sıcak kül, gaz ve magma olarak bilinen erimiş kayaların püskürdüğü ağızlardır. Genellikle Vezüv veya Etna gibi devasa dağlar olarak hayal edilseler de, uzmanlara göre dünyadaki volkanların üçte ikisi suyun altında bulunmaktadır. Okyanusların binlerce metre derinliğinde gizlenen bu yapılar, çok sayıda bilinmeyen canlı türüne ev sahipliği yapar ve patladıklarında yeni adalar oluşturabilirler.
Tıpkı karadakiler gibi, sualtı volkanları da depremleri ve tsunamileri tetikleyebilir. 2022’de Tonga’daki Hunga-Tonga Hunga-Ha’apai volkanının patlaması, Büyük Okyanus’ta bir tsunamiye neden oldu. Dalgalar Avustralya, Yeni Zelanda, Japonya ve Amerika kıtalarının batı kıyılarına kadar ulaştı. Bu felakette üç kişi hayatını kaybetti, yüzlerce ev hasar gördü ve su altındaki bir internet kablosunun kopması nedeniyle Tonga’nın dünyayla bağlantısı beş hafta boyunca kesildi.
Sualtı Volkanları Nerelerde Bulunur?
Sualtı volkanları genellikle Dünya’nın dış kabuğunu oluşturan büyük tektonik plakaların ayrıldığı veya birbirine yaklaştığı bölgelerde oluşur. Bu plakalar tüm gezegeni kapladığı için sualtı volkanlarına Atlantik’ten Büyük Okyanus’a ve Akdeniz’e kadar dünyanın her yerinde rastlanabilir. Bazen sıcak magma, tektonik plakaların ortasından yukarı doğru yükselerek de volkanlar oluşturabilir.
Patlamaların Doğası ve Farklılıkları
Britanya Ulusal Oşinografi Merkezi’nden (NOC) sualtı volkanları uzmanı Dr. Isobel Yeo, magmanın suyla etkileşiminin patlamaları karadakilerden farklı kıldığını açıklıyor.
Sıcak bir tencereye su attığınızı düşünün. Doğrudan buhar olur. Aynı reaksiyonu sığ volkanik sistemlerde de görüyoruz.
Dr. Yeo, bu durumun sadece birkaç yüz metre derinlikteki volkanlar için geçerli olduğunu, daha derin sularda ise su basıncının patlayıcı reaksiyonu engellediğini vurguluyor. Derinlerde magma hızla soğur. Magmadaki gaz miktarı da patlamanın şiddetini belirleyen önemli bir faktördür; ne kadar çok gaz varsa, patlama o kadar şiddetli olur.
Gözlemlenmesi Zor Bir Dünya
Dr. Yeo, sualtının büyük bir kısmını gözlemlemenin imkansız olması nedeniyle volkanların ve patlamalarının kesin sayısını bilmenin zor olduğunu belirtiyor. Gerekli teknoloji, denizaltılar, gemiler ve uzak coğrafyalarda çalışma zorunluluğu, sualtı volkanlarını araştırmayı son derece maliyetli hale getiriyor. Bazı uzmanlar dünya genelinde binlerce, bazıları ise bir milyona kadar sualtı volkanı olabileceğini tahmin ediyor.
ABD’deki Washington Üniversitesi’nden Deniz Jeoloğu Profesör Deb Kelley, “Dünya genelinde bu sistemlerin ayrıntılı ölçümlerine sahip olduğumuz sadece birkaç yer var” diyerek gözlem zorluklarına dikkat çekiyor.
Yeni Adaların Doğuşu
Dünya üzerindeki bazı adalar, volkanik faaliyetler sonucu oluşmuştur. Örneğin, Hawai Adaları, 70 milyon yıl önce oluşmaya başlayan bir volkanik zincirdir. Ege Denizi’ndeki Santorini Adası‘nın da M.Ö. 1630 civarında yaşanan dev bir patlama sonucu oluştuğu düşünülmektedir. İzlanda da volkanik faaliyetlerle oluşmuş bir başka örnektir.
Sualtı volkanları düzenli olarak yeni kara parçaları yaratır. 2023’te Japonya yakınlarındaki Iwoto Adası civarında bir sualtı volkanının patlamasıyla yeni bir ada oluştu. Ancak bu yeni adalar erozyona uğrayarak tekrar suyun altında kaybolabilir.
Volkanlardan Daha Fazlası: Denizdeki Vahalar
Profesör Kelley, sualtı volkanlarını incelemenin deniz ekosistemini anlamak için de kritik olduğunu vurguluyor.
Volkanlar deniz tabanındaki vahalar gibi. Yani onlarla ilişkili müthiş biyolojik topluluklar var. Üzerlerinde o kadar çok hayvan oluyor ki, kayaları bile göremiyorsunuz.
Bu tür çevreler hakkında daha fazla bilgi, derin deniz madenciliği gibi faaliyetler konusunda daha bilinçli kararlar alınmasına yardımcı olabilir.
Endişelenmeli miyiz?
Dr. Yeo, tüm volkanların potansiyel bir tehdit oluşturduğunu ancak sualtı volkanları için özel bir endişeye gerek olmadığını söylüyor. “Fakat onları da aynı ölçüde incelemeliyiz ve kesinlikle yapmadığımız şey de bu,” diye ekliyor. Uzmanlar, bir volkanın su altında çökerek tsunami üretebileceği riskine de dikkat çekiyor.
Axial Deniz Dağı’ndaki Son Durum
Profesör Kelley’nin de gözlem ekibinde yer aldığı Axial Deniz Dağı, okyanus tabanından 2600 metre yükseklikte bulunuyor ve kıyıdan uzanan 500 kilometrelik bir kabloyla izleniyor. Bu sayede bilim insanları, volkanın ısındığını ve sıcaklığın önceki patlamalardaki seviyeyi aştığını tespit etti. Bu durum, bir yıl içinde yeni bir patlama olabileceği anlamına gelse de, okyanus basıncı nedeniyle karada hissedilmesi beklenmiyor. Yeni teknolojilerin bu gizemli sistemleri daha iyi anlamamızı sağlayacağı umuluyor.
