Türkiye Kıyılarında Köpekbalığı Popülasyonu Artıyor mu? Uzmanlar Yanıtlıyor
14 Temmuz Köpekbalığı Farkındalık Günü vesilesiyle uzmanlar, Türkiye denizlerindeki köpekbalığı varlığına dair önemli açıklamalarda bulundu. Akademik yayınlara göre Türkiye sularında en az 37 farklı köpekbalığı türü yaşıyor ve bu durum yeni bir gelişme değil. Uzmanlar, sosyal medyadaki artan paylaşımların aksine, Türkiye kıyılarında köpekbalığı sayısının arttığına dair bilimsel bir kanıt olmadığını, tam tersine dünya genelinde popülasyonlarının ciddi şekilde azaldığını ve bazı türlerin neslinin tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu vurguluyor.
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, sosyal medya kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte köpekbalığı görüntülerinin daha sık görülmesinin, sayılarının arttığı yönünde yanlış bir algı yarattığını belirtiyor. WWF-Türkiye Kıkırdaklı Balıklar Danışmanı Dr. Hakan Kabasakal, bu görüntülerin toplumda paniğe neden olmasından ve türlere karşı bir sürek avı başlatılmasından endişe duyduklarını ifade ediyor.
“Köpekbalığı saldırısında yaşamını kaybetme ihtimalinin yaklaşık dört buçuk milyonda bir olduğunu düşünürsek inanın bu korkuya değmez. Ölme ihtimali kalp hastalıklarında beşte bir, araba kazasında ise 84’de bir” diyor Dr. Kabasakal.
Köpekbalığı Popülasyonundaki Gerçek Durum Nedir?
Dr. Hakan Kabasakal, ne Türkiye denizlerinde ne de Akdeniz genelinde köpekbalığı nüfusunda bir artış yaşanmadığını, aksine ciddi bir düşüş olduğunu belirtiyor. “Mako, çekiç balığı, sapan köpekbalığı, büyük beyaz köpekbalığı gibi türlerin Akdeniz genelindeki nüfuslarında en az yüzde 90 azalma var” diyerek durumun ciddiyetini ortaya koyuyor. Bu düşüşün ana nedenleri arasında aşırı avlanma, deniz kirliliği, yaşam alanı kaybı ve iklim değişikliği yer alıyor.
Deniz araştırmacısı Denizcan Durgun, köpekbalıklarının deniz ekolojisinde üreme başarısı en düşük canlılar arasında olduğunu ekliyor. Akdeniz Koruma Derneği Bilimsel İzleme Uzmanı Dr. M. Tunca Olguner ise, “İnsanların bu türleri rahatsız etmemesi gerekiyor. Çünkü bu türlerin hemen hemen hepsinin nesli tehlike altında veya hassas durumda olan türler ve deniz ekosisteminin sağlığı için çok önemliler” uyarısında bulunuyor. Uzmanlar, bir ekosistemde köpekbalığının varlığının, o ekosistemin sağlıklı olduğunun bir göstergesi olduğunu vurguluyor.
Neden Daha Sık Köpekbalığı Görüyoruz?
Teknoloji ve Sosyal Medya Etkisi
Uzmanlara göre, köpekbalığı görüntülerinin artmasının temel sebebi akıllı telefonlar ve sosyal medya. Drone ve sualtı kameraları gibi ekipmanların yaygınlaşması, bu tür görüntülerin daha kolay kaydedilip paylaşılmasına olanak tanıyor. Tek bir görüntünün binlerce kişi tarafından paylaşılması, köpekbalığı sayısının arttığı algısını güçlendiriyor.
İnsan Faktörü ve Kıyısal Etkileşim
Öte yandan, tekneyle denize açılan ve amatör avcılık yapan insan sayısındaki artış da köpekbalıklarıyla karşılaşma ihtimalini yükseltiyor. Dr. Kabasakal, Gökova Körfezi’nde görülen mako gibi türlerin aslında denizlerimizde hep var olduğunu ancak yeniymiş gibi yansıtıldığını söylüyor. Ayrıca, birçok büyük köpekbalığı türünün doğum ve üreme alanlarının kıyıya yakın sular olduğunu, genç bireylerin bu bölgeleri hem besin bulmak hem de diğer yırtıcılardan korunmak için kullandığını belirtiyor. Yani, sosyal medyada görülen bir köpekbalığı aslında güvenli bir sığınak arayan genç bir birey olabilir.
Çevresel Değişimlerin Rolü
Dr. Olguner, deniz suyu sıcaklıklarındaki artış, iklim değişikliği ve müsilaj gibi ekosistemdeki değişimlerin, köpekbalıklarının avlarını takip ederek kıyılara daha sık yaklaşmasına neden olabileceğini ifade ediyor. Bazı türlerin tatlı su girdisi olan nehir ağızlarına kadar gelebildiğini de ekliyor.
Türkiye Kıyılarında Hangi Türler Yaşıyor?
Dr. Olguner, “Türkiye sularında, Akdeniz’in genelinde, açık sularda hemen hemen her tür köpek balığı bulunmaktadır, buna büyük beyaz dahil” diyor. Ancak kıyılarımızda daha sık görülen büyük türler şunlardır:
- Hexanchus griseus (Boz camgöz)
- Isurus oxyrinchus (Kısa yüzgeçli mako)
- Cetorhinus maximus (Büyük camgöz)
- Carcharhinus plumbeus (Kum köpekbalığı)
- Prionace glauca (Mavi köpekbalığı)
Dr. Kabasakal, 2024 yılı itibarıyla Türkiye denizlerinde 37 tür köpekbalığı yaşadığını, bu türlerin çoğunun Akdeniz kıyılarında görüldüğünü, Ege ve Marmara’da sayının azaldığını, en az türün ise Karadeniz’de bulunduğunu belirtiyor.
Sahillerimiz Güvenli mi?
Dr. Kabasakal, Akdeniz’de her an bir saldırı olabileceğini, çünkü denizlerimizde yırtıcı türlerin yaşadığını ve kıyılarımızın diğer Akdeniz ülkeleri kadar güvenli ya da güvensiz olduğunu belirtiyor. Ancak Türkiye’de bugüne kadar kayıt altına alınmış sadece iki ölümcül saldırı olduğunu söylüyor: 17 Eylül 1948’de Adana (Yumurtalık) ve 7 Temmuz 1967’de İstanbul (Tuzla). En yakın tarihli olay ise 26 Ağustos 2019’da Mersin’de yaşanmış ve hafif sıyrıklarla atlatılmıştır.
Köpekbalığı ile Karşılaşırsak Ne Yapmalıyız?
Dr. Olguner, Türkiye kıyılarındaki türlerin genellikle insandan kaçan, ürkek canlılar olduğunu vurguluyor. Ancak balık sürülerinin veya nehir ağızlarının bulunduğu beslenme alanlarında dikkatli olmakta fayda var. Denizcan Durgun’un önerileri ise şunlar:
- Yüzerken bir köpekbalığı görürseniz, panik yapmadan sakin bir şekilde sudan çıkın.
- Olta ile tutulduysa, canlıya zarar vermeden ağzındaki oltayı çıkarın. Misinayı kesmek yeterli değildir.
- Kıkırdaklı ve hassas canlılar oldukları için tekneye alıp atmayın; ıslak bir bezle kavrayıp yavaşça denize geri bırakın.
Galeofobi: Köpekbalığı Korkusunun Kaynağı
Denizcan Durgun’a göre galeofobi, yani köpekbalığı korkusu, tamamen içgüdüsel bir hayatta kalma mekanizmasıdır. 50 yıl önce vizyona giren “Jaws” filmi ve medyada kullanılan “katil köpekbalığı” gibi sansasyonel başlıklar bu fobiyi tetikliyor. Durgun, bu korkunun denizle hiç tanışmamış insanlarda bile görülebildiğini ve canlılara karşı olumsuz davranışlara yol açabildiği konusunda uyarıyor.