Çanakkale Savaşları’nda Bir İlk: Merkeztepe’deki Yer Altı Muharebesi
Çanakkale Kara Savaşları sırasında, savaş tarihinde nadir görülen yer altı çatışmalarının ilk örneklerinden biri 8 Temmuz 1915 tarihinde yaşandı. Bu tarihi olay, 57’nci Alay 1’inci Tabur Komutanı Zeki Bey ve komutasındaki askerler ile Anzak birlikleri arasında, stratejik öneme sahip Merkeztepe mevkisindeki bir lağımda (savaş tüneli) gerçekleşti. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Öğretim Görevlisi Dr. İsmail Sabah, bu çatışmanın Çanakkale’de yerin altında yaşanan ilk silahlı mücadele olduğunu ve Zeki Bey’in bu olayın anısına bir kurşunu Mustafa Kemal Atatürk‘e hediye ettiğini belirtmektedir.
Lağım Savaşları ve Şüphe Uyandıran Patlama
Dr. İsmail Sabah, lağım muharebelerinin Çanakkale’deki en yaygın savaş yöntemlerinden biri olduğunu vurguluyor. Düşman siperlerini yok etmek amacıyla yüzlerce tünelin kazıldığı bu dönemde, Merkeztepe’de yaşanan bir olay diğerlerinden ayrılmaktadır.
“Günümüzden tam 110 yıl önce Merkeztepe üzerindeki 57’nci Alay 1’inci Tabur siperlerinin önünde Anzak askerleri bir lağım patlatır ve patlamanın etkisiyle muharebe arazisinde büyük bir çukur meydana gelir. Ancak beklenildiği üzere lağım patladıktan sonra bir hücumun gelmemesi 57’nci Alay 1’inci Tabur Komutanı Zeki Bey’i şüphelendirir. Söz konusu çukuru ve o çukura açılan muhtemel Anzak tünelini keşfetmek için harekete geçmeye karar verir.”
Tünelin Keşfi ve İlk Yer Altı Çatışması
Patlamadan dört gün sonra, 8 Temmuz 1915‘te, Komutan Zeki Bey ve beraberindeki askerler çukura inerek keşfe başlar. Molozların altından Anzak siperlerine uzanan iki tel bulurlar. Telleri takip ederek ilerlediklerinde, kum torbalarıyla kapatılmış bir tünel ağzına ulaşırlar.
“Daha ilerisini keşfetmek isteyen Zeki Bey, kum barikatı kaldırarak yanındaki askerlerle birlikte tünelin içerisinde ilerlemeye devam eder. Bir müddet ilerledikten sonra tünelin sola doğru keskin bir açıyla dönüş yaptığı görülür. Zeki Bey bir çavuş ve bir eri daha ilerisini keşfetmek için ileriye gönderir. Bir müddet sonra o çavuş ve asker hızlıca koşarak geri gelir. Arkalarından bir ışığın yanıp söndüğünü görmüşlerdir. Hakikatte ise arkalarından tabanca ile ateş edilmişti. Sonrasında karşılıklı ateş edilmeye başlanır. Böylece Çanakkale muharebelerinde yer altında ilk defa bir çarpışma meydana gelir.”
Çatışmanın Yankıları ve Tarihi Hediye
Dr. Sabah, tünelin dolambaçlı yapısı sayesinde ilk ateşte iki tarafın da zayiat vermediğini aktarır. Zeki Bey, ateşi kestirerek olası bir Anzak baskınına karşı tünelin girişine yeni bir kum torbası barikatı kurdurur ve kendi tabancasını verdiği bir askeri nöbetçi olarak bırakır.
Anzakların Karşı Hamlesi ve Tünelin Sonu
Bu durumdan kuşkulanan Anzaklar, tüneli havaya uçurma kararı alır. 9 Temmuz günü siperdeyken büyük bir patlamayla sarsılan Zeki Bey, olay yerine koştuğunda bir gün önce savaştıkları tünelin çatısının çöktüğünü ve nöbetçi askerinin enkaz altında kaldığını görür.
“Yer altında meydana gelen bu olay Çanakkale muharebelerinin şiddetini yansıtması açısından oldukça büyük öneme sahiptir. Zeki Bey, yer altında meydana gelen savaşın hatırası olmak üzere almış olduğu kurşunlardan birini Kolordu Komutanı Esat Paşa‘ya, bir diğerini de 19’uncu Tümen Komutanı, geleceğin Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk‘e hediye eder. 57’nci Alay’ın yer altındaki savaşı, Çanakkale’de mücadele eden Türk askerinin ne şartlar altında, nasıl büyük bir mücadele ile bu savaşı kazandığının en somut delillerinden biri olarak günümüze kaldı.”