Çanakkale’nin Bilinmeyen Cephesi: Yeraltı Savaşları
Çanakkale Kara Savaşları, yalnızca siperlerde değil, aynı zamanda yerin metrelerce altında da büyük bir şiddetle yaşanmıştır. Bu yeraltı çatışmalarının ilk ve en sembolik örneklerinden biri, 57’nci Alay 1’inci Tabur Komutanı Zeki Bey ve komutasındaki askerlerin, Anzak birlikleriyle Merkeztepe’deki bir lağım (tünel) içinde yaşadığı çarpışmadır. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Öğretim Görevlisi Dr. İsmail Sabah, bu tarihi olayın detaylarını ve çatışmanın bir hatırası olarak bir kurşunun Mustafa Kemal Atatürk‘e hediye edildiğini aktarıyor.
Merkeztepe’de Tarihi An: İlk Yeraltı Çatışması
8 Temmuz 1915 tarihinde, 57’nci Alay siperlerinin önünde Anzak askerleri tarafından patlatılan bir lağım, savaşın seyrinde yeni bir sayfa açtı. Beklenen Anzak hücumunun gelmemesi üzerine şüphelenen Tabur Komutanı Zeki Bey, durumu bizzat keşfetmek için harekete geçti. Dr. İsmail Sabah, lağım muharebelerinin Çanakkale’deki önemini şu sözlerle vurguluyor:
Bütün bir muharebe boyunca onlarca hatta yüzlerce tünel kazılmış ve bu tüneller vasıtasıyla düşman siperleri imha edilmeye çalışılmıştı. Ancak bunlardan bir tanesi içinde meydana gelen olaylar nedeniyle oldukça dikkati çekmektedir.
Zeki Bey’in Cesur Keşfi
Patlamadan dört gün sonra, 8 Temmuz 1915‘te, Zeki Bey yanına aldığı askerlerle patlamanın oluşturduğu çukura indi. Molozları temizlediklerinde Anzak siperlerine uzanan iki telle karşılaştılar. Telleri takip ederek ağzı kum torbalarıyla kapatılmış bir tünel keşfettiler. Zeki Bey, barikatı aşarak askerleriyle tünelde ilerlemeye başladı. İleride keşif için gönderdiği askerlerin, arkalarından ateş edilmesi üzerine geri dönmesiyle, Çanakkale Savaşları’nın ilk yeraltı çatışması başlamış oldu. Dr. Sabah olayı şöyle anlatıyor:
Bir müddet sonra o çavuş ve asker hızlıca koşarak geri gelir. Arkalarından bir ışığın yanıp söndüğünü görmüşlerdir. Hakikatte ise arkalarından tabanca ile ateş edilmişti. Sonrasında karşılıklı ateş edilmeye başlanır. Böylece Çanakkale muharebelerinde yer altında ilk defa bir çarpışma meydana gelir.
Çatışmanın Şiddeti ve Atatürk’e Hediye Edilen Kurşun
Tünelin dar ve dolambaçlı yapısı sayesinde ilk ateşte taraflar zayiat vermedi. Zeki Bey, ateşi kestirerek tünelin girişine yeniden bir kum torbası barikatı kurdurdu ve kendi tabancasını verdiği bir eri nöbetçi olarak bıraktı. Bu durumdan kuşkulanan Anzaklar, ertesi gün, 9 Temmuz‘da tüneli havaya uçurdu. Dr. İsmail Sabah, patlamanın etkisini ve sonucunu şöyle aktarıyor:
Zeki Bey siperlerde iken bir patlama daha meydana gelir. Kendisi de patlamanın etkisiyle yere savrulur. Kalkar kalkmaz hemen tehlikeli gördüğü noktaya doğru koşar. Oraya geldiğinde bir gün önce yerin altında savaşmış oldukları tünelin çatısının çökmüş olduğunu, kendi tabancasını vermiş olduğu askerin de tünel içerisinde enkaz altında kaldığını görür. Yer altında meydana gelen bu olay Çanakkale muharebelerinin şiddetini yansıtması açısından oldukça büyük öneme sahiptir.
Bu destansı mücadelenin bir nişanesi olarak Zeki Bey, çatışmadan kalan kurşunlardan birini Kolordu Komutanı Esat Paşa‘ya, bir diğerini ise o dönem 19’uncu Tümen Komutanı olan geleceğin Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk‘e hediye etti. Dr. Sabah’a göre, 57’nci Alay’ın bu yeraltı savaşı, Türk askerinin ne denli zor şartlar altında zafer kazandığının en somut kanıtlarından biri olarak tarihe geçmiştir.