Gıda Zehirlenmesi Neden Bazılarını Daha Çok Etkiliyor?
Hiçbir şeyden etkilenmeyen çelik gibi bir mideniz mi var, yoksa en ufak bir sorun bile midenizi altüst etmeye yetiyor mu? Gıda Standartları Kurumu (FSA) verilerine göre, Birleşik Krallık’ta her yıl yaklaşık 1 milyon gıda zehirlenmesi vakası rapor edilmektedir. Özellikle yaz aylarında bu vakalarda artış gözlemleniyor. Bunun temel nedenleri arasında sıcak havalarda bakterilerin daha hızlı üremesi, iyi pişirilmemiş mangal ürünleri veya çapraz bulaşma gibi faktörler yer alıyor. Ancak sebep ne olursa olsun, bazı insanların diğerlerine göre gıda zehirlenmesine daha yatkın olduğu bir gerçek. Peki, bu durumun arkasındaki bilimsel nedenler nelerdir?
Kişisel Faktörler ve Gıda Zehirlenmesi Riski
Bağışıklık Sistemindeki Farklılıklar
Bristol Üniversitesi’nden bulaşıcı hastalıklar uzmanı Dr. Tristan Cogan, bu durumun temelinde bağışıklık sistemlerindeki farklılıkların yattığını belirtiyor.
“Herkesin bağışıklık sistemi farklıdır. Bazıları bir bakteriye daha önceden maruz kalmış ve bir tür bağışıklık geliştirmiş olabilir.”
Reading Üniversitesi’nden gıda mikrobiyolojisi uzmanı Dr. Kimon Andreas Karatzas ise genetik faktörlerin de rol oynadığını ekliyor.
“Midedeki asidite kişiden kişiye değişir ve daha asitli mideler daha çok sayıda mikrop öldürerek koruma sağlayabilir. Ayrıca, bağırsak mikrobiyomu da, özellikle klostridium perfringens gibi patojenlere karşı korumada önemlidir ve bu da kişiden kişiye değişir.”
Bazı gruplar gıda zehirlenmesine karşı daha savunmasızdır:
- Hamile kadınlar
- Küçük çocuklar
- Tedavi nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler
- İleri yaştaki bireyler
Bu grupların ortak özelliği, bağışıklık sistemlerinin gıda kaynaklı patojenlere karşı yeterli koruma sağlayamamasıdır.
Yaş ve Deneyimin Rolü
Dr. Cogan’a göre yaş, gıda zehirlenmesi riskinde önemli bir faktördür.
“Bağışıklık sistemleri tam gelişmemiş çok küçük çocuklar ve bağışıklığı zayıflamış ileri yaştaki insanlar daha kolay hasta olur. Ayrıca, 10’lu yaşların sonu ve 20’li yaşların başında daha çok vaka görüyoruz. Bunun nedeni muhtemelen evden yeni ayrılmış olmak, ilk kez kendi yemeğini pişirmek ve yeme alışkanlıklarında daha maceracı olmaktır.”
Riskli Gıdalar ve Tehlikeli Bakteriler
Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Hizmetleri (NHS), teorik olarak her tür gıdanın zehirlenmeye yol açabileceğini belirtse de, bazıları daha yüksek risk taşır. Dr. Karatzas, tavuk ve kabuklu deniz ürünlerinin sıkça zehirlenmeye neden olduğunu vurguluyor. Ancak şaşırtıcı bir sorumlu daha var.
“İlginç bir şekilde, besleyici değerleri yüksek olan salatalar, gıda zehirlenmesinde başlıca sorumlulardan biridir. Tüketiciler genellikle bunu beklemez. Gıda zehirlenmesine yol açan mikroplar da besleyici gıdaları sever.”
Bakteri Türünün Önemi
Dr. Cogan, reaksiyonun şiddetinin büyük ölçüde bakteri türüne bağlı olduğunu söylüyor.
“E.coli gibi toksin üreten bakteriler diğerlerine kıyasla daha ciddi hastalıklara yol açar. Bazı bakteriler sizi birkaç gün hasta ederken, bazıları farklı organlara saldırarak daha ağır tablolara neden olabilir.”
Dr. Karatzas, Birleşik Krallık’taki en yaygın gıda zehirlenmesi nedeninin kampilobakter olduğunu belirtiyor ve bu bakteri genellikle tavukla ilişkilendiriliyor. Ancak en tehlikelisi farklı bir bakteri.
“Gıda kaynaklı hastalıkların en sık nedeni kampilobakter olsa da, listerya monositojen en ölümcül olanıdır. Temas ettiği her üç kişiden birinin ölümüne neden olabilmektedir.”
Yaygın Gıda Mitleri ve Korunma Yöntemleri
Beş Saniye Kuralı Gerçek mi?
Gıda güvenliği konusunda risk almak, son kullanma tarihi geçmiş veya şüpheli koşullarda saklanmış yiyecekleri tüketmek sizi tehlikeye atar. Uzmanlar, halk arasında yaygın olan “beş saniye kuralı”nın da bir efsane olduğunu belirtiyor.
“Yere bir yiyecek düşürürseniz, bakteriler anında yapışır. Bakteriler bir şeylere tutunma konusunda inanılmaz derecede iyidir. Yiyecek ne kadar uzun süre yerde kalırsa o kadar çok bakteri yapışacağı doğrudur, ancak düşürdüğünüz yiyeceğe kaç tane ve ne tür bakteri bulaştığını bilmenizin imkanı yoktur.”
Gıda Zehirlenmesinden Nasıl Korunulur?
Dr. Cogan, alınması gereken temel önlemleri şöyle sıralıyor:
- Pişmiş ve çiğ gıdaları mutfakta ve buzdolabında mutlaka ayrı tutun. Çapraz bulaşma, gıda zehirlenmesinin en önemli nedenlerinden biridir.
- Yıkanmamış sebzeleri hazırlamadan önce mutlaka yıkayın. Ancak çiğ etleri asla yıkamayın.
- Bağışıklığı güçlendirmek amacıyla bilinçli olarak riskli gıdalar tüketmekten kaçının. Bu, yüksek riskli bir stratejidir ve ciddi sonuçlar doğurabilir.
Belirtiler ve Yapılması Gerekenler
Gıda Zehirlenmesi Belirtileri
İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri’ne göre yaygın belirtiler şunlardır:
- Bulantı ve kusma
- İshal
- Karın ağrısı ve kramplar
- Yüksek ateş
- Genel olarak kendini kötü hissetme hali
Bu belirtiler genellikle riskli gıdayı tükettikten birkaç saat veya birkaç gün sonra ortaya çıkar.
Gıda Zehirlenmesi Durumunda Ne Yapmalı?
Dr. Cogan şu adımları önermektedir:
- Bol su için: Vücudun susuz kalmasını önlemek en önemli adımdır.
- İzole olun: Hastalık geçene veya ishal durduktan sonraki iki güne kadar işe veya okula gitmeyin.
- Doktora danışın: Vücudunuzda suyu tutamıyorsanız ve dehidrasyon belirtileri gösteriyorsanız tıbbi yardım alın.
- Hafif beslenin: İyileşme döneminde az yağlı ve az lifli, hafif gıdalarla beslenmeye başlayın.