Rusya’da Gündelik Hayatı Felç Eden İnternet Kesintileri
Rusya’nın güneyindeki Rostov-on-Don kentinde yaşayan bir blog yazarının zayıf internet bağlantısıyla alay ettiği kısa video, Instagram’da kısa sürede yarım milyondan fazla izlendi. Rap yaparak şehirde dolaşan Pavel Osipyan, “Tek kelime etmeden Rostovlu olduğunuzu nasıl söylersiniz? Bir bar cep telefonu hizmeti göstererek. Saat 12’ye kadar internetimiz var ve son zamanlarda hiç bağlantı yok. Kızmaya gerek yok, alış artık,” diyerek durumu özetliyor.
Osipyan’ın dile getirdiği markette elektronik ödeme yapamama veya kağıt harita kullanma zorunluluğu gibi şikayetler, yalnızca Ukrayna sınırında bulunan ve Rusya’nın Güney Askeri Bölgesi‘ne ev sahipliği yaptığı için sık sık insansız hava aracı (İHA) hedefi olan Rostov-on-Don‘a özgü değil. Son iki ayda, yetkililerin Ukraynalı İHA’ları engellemek için gerekli olduğunu belirttiği mobil internet kesintileri, savaşa yakın bölgelerden Sibirya’ya ve hatta Uzak Doğu’ya kadar onlarca Rus bölgesini etkiledi.
Yetkililerin Gerekçesi ve Genişleyen Kısıtlamalar
Associated Press‘in görüştüğü Rus vatandaşları, kartlı ödemelerin başarısız olduğunu, taksi uygulamalarının çalışmadığını ve ATM’lerin arızalandığını bildirdi. Uzmanlar, bu önlemlerin daha önce görülmemiş bir boyutta olduğuna dikkat çekerek, Kremlin’in zaten çevrimiçi özgürlükleri ciddi şekilde kısıtladığı bir ülkede geniş kapsamlı sonuçlar doğurabileceği uyarısında bulunuyor.
Access Now dijital haklar grubunun Doğu Avrupa ve Orta Asya politika yöneticisi Anastasiya Zhyrmont‘a göre, güvenlik adına yapılan bu tür kapatmalar kamuoyunda meşruiyet kazanıyor ve yetkililerin kısıtlamaları kötüye kullanmasına kapı açıyor.
Uzmanlar, bu eğilimin Mayıs ayında, Rusya’nın İkinci Dünya Savaşı zaferini kutladığı ve yabancı devlet adamlarının Moskova’ya geldiği dönemde başladığını belirtiyor. Başkentte günlerce süren kesintilerin ardından Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov, bunların Ukrayna’nın düzenli İHA saldırılarına karşı kasıtlı kısıtlamalar olduğunu doğruladı ve “Bu ihtiyaç duyuldukça yapılacaktır,” dedi.
Moskova’dan Yayılan Sinyal
Rus internet özgürlüğü grubu Roskomsvoboda‘nın kurucusu avukat Sarkis Darbinyan, başkentteki bu uygulamanın ülke genelindeki yetkililere bunun faydalı bir araç olduğu sinyalini verdiğini söyledi. Darbinyan’a göre, Ukrayna’nın Haziran başındaki “Örümcek Ağı Operasyonu” yetkilileri daha da endişelendirdi. Darbinyan, “İnsansız hava araçlarının artık Rusya’nın herhangi bir bölgesinde kutudan çıkan bir kriko gibi belirmesinden gerçekten korktular,” diye ekledi.
Vatandaşların Deneyimleri ve Öngörülemeyen Aksaklıklar
İnternet erişimini takip eden aktivist grup Na Svyazi‘ye göre, Temmuz ortası itibarıyla kasıtlı kapatmalar ülkenin büyük bir bölümüne yayılmıştı. Grup, 80’den fazla bölgenin 73’ünde mobil internetin, 41’inde ise genişbant ağlarının kesildiğini bildirdi. Nizhny Novgorod Valisi Gleb Nikitin, bu tedbirin “tehdit devam ettiği sürece” süreceğini açıkladı. Kremlin sözcüsü Peskov ise Perşembe günü yaptığı açıklamada, “Vatandaşların güvenliğini sağlamakla ilgili olan her şey haklı ve her şey bir önceliktir,” diyerek uygulamaları savundu.
Etkilenen bölgelerdeki Ruslar, kesintilerin saatlerce veya günlerce sürebildiğini belirtiyor. Ukrayna yakınlarındaki Voronej‘de yaşayan bir kişi, hem mobil internetin hem de Wi-Fi’nin olmaması nedeniyle kendini “mağarada” gibi hissettiğini söyledi. Samara kentinden Natalia ise mobil internetin “en beklenmedik anlarda kesildiğini” ifade etti. Sibirya‘nın Omsk kentindeki bir işletme sahibi olan Viktor Shkurenko, ofisindeki mobil internetin bir hafta boyunca kesik olduğunu belirtti. Kırsal bölgelerde ise durum daha da vahim. Bağımsız Eczaneler Birliği başkanı Viktoria Presnyakova, haftalarca internet olmamasının reçeteleri sisteme kaydetmeyi imkansız hale getirdiğini söyledi.
Kremlin’in Geniş Kapsamlı İnternet Kontrol Stratejisi
Washington merkezli Savaş Çalışmaları Enstitüsü (ISW) analisti Kateryna Stepanenko, hem Rus hem de Ukrayna İHA’larının mobil ağları kullandığını, bu nedenle kesintilerin bir savunma yöntemi olduğunu belirtiyor. Ancak bu durum, aynı zamanda Kremlin’in interneti kontrol altına alma çabasının bir parçası. Rusya, son on yılda binlerce web sitesini engelledi ve 2022’deki işgalin ardından Twitter, Facebook, Instagram ve Signal gibi platformları yasakladı.
YouTube’a erişim yavaşlatıldı ve yetkililer ulusal bir mesajlaşma uygulaması geliştirme planları yapıyor. Sanal özel ağ (VPN) hizmetleri ise düzenli olarak engelleniyor.
ISW’den Stepanenko, bu adımların “Kremlin’in, Çin’in 20 yıl önce yaptığı düzeyde olmasa da, internet üzerinde kontrol kurma” kampanyasının bir parçası olduğunu söylüyor.
Access Now‘dan Zhyrmont, Rusların bu tür kısıtlamalarla yaşamaya alışmasının “çok rahatsız edici” olduğunu belirterek, “Bu modern gerçeklik olmamalı,” dedi.