Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı (DOKA) tarafından desteklenen bir proje kapsamında, Doğal ve Tarihi Değerleri Koruma Derneği üyesi bilim insanları, Trabzon’un Akçaabat ilçesindeki tarihi Orta Mahalle’de önemli bir keşfe imza attı. Osmanlı mimarisinin eşsiz örneklerini barındıran ve restorasyon çalışmalarının sürdüğü bölgede, 700 yıllık bir geçmişe sahip su kültürü gün yüzüne çıkarıldı.
Yapılan incelemelerde, asırlar öncesine dayanan su mağaraları, yer altı tünelleri, sarnıçlar ve tarihi çeşmelerden oluşan karmaşık bir sistem tespit edildi. Bu sistemin, yaklaşık 4 kilometrelik bir hat boyunca kiremit borular, kanallar ve oluklar aracılığıyla yer altı sızıntı sularını ve yağmur sularını topladığı anlaşıldı. Toplanan sular, mağara ve tüneller vasıtasıyla mahalledeki kuyulara, bahçe havuzlarına, sarnıçlara ve çeşmelere dağıtılıyordu.
İklim Kriziyle Mücadelede Ataların Mirası
Uzmanlar, bölgede yüzyıllar boyunca verimli bir şekilde kullanılan bu sistemin, günümüzün en büyük sorunlarından biri olan iklim kriziyle mücadelede örnek bir model oluşturduğunu vurguluyor. Özellikle su kıtlığı tehlikesine karşı, bu asırlık yer altı su sisteminin yeniden işlevsel hale getirilmesi öneriliyor.
Doğal ve Tarihi Değerleri Koruma Derneği Başkanı Prof. Dr. Coşkun Erüz, keşfedilen sistemin önemini şu sözlerle anlattı: “Orta Mahalle, tarihte korunarak bugüne ulaşmış en eski yerleşim yerlerinden biridir. Buradaki kiliseden yola çıkarak 700 yıllık bir yaşam merkezi olduğunu söyleyebiliriz. Bugün ‘yağmur suyu hasadı‘ olarak teşvik edilen sistem, Orta Mahalle’de yüzlerce yıldır aktif olarak kullanılıyordu. Konakların tamamında bulunan sarnıçlarda yağmur suyu biriktirilip bahçe sulamasında kullanılıyordu. Bu sistem, yaz aylarında su kıtlığı çeken bölgedeki yaşamın devamlılığını sağlamıştır. Yaklaşık 30 su yapısının restore edilerek Orta Mahalle’ye yeni bir kimlik kazandırılması gerekiyor.”
‘Su Kıtlığı Dünyanın En Büyük Sorunlarından Biri’
Artvin Çoruh Üniversitesi Mimarlık Bölümü’nden Dr. Öğretim Üyesi Güler Erüz ise su hatlarının yeniden kullanılabilir hale getirilebileceğine dikkat çekti.
“Geçmişte su sıkıntısı yaşanan bir bölge olduğu için su oldukça verimli kullanılmış. Sarnıçlar, havuzlar ve çeşmelerle hem içme suyu hem de sulama ihtiyacı karşılanmış. Günümüzde temiz su azalıyor ve su kıtlığı büyük bir sorun. Orta Mahalle’de sular toplanmış ve hiçbir damlası boşa harcanmamış. Bu hatların ıslah edilip düzenlenerek kullanılır hale gelmesi mümkün. Bu konu, hem acil bir ihtiyaç olması hem de turizme katkı sağlaması açısından öncelikli olmalı.”
Yöre Halkı Tarihin Canlanmasını İstiyor
Bölge sakinleri de atalarından kalan bu mirasın yeniden hayata dönmesini umut ediyor.
‘Gün Yüzüne Çıkmalı’
Yöre halkından Müslüm Şirin, “Su mağaralarının Rumlardan kaldığı biliniyor. Bu mağaralardan akan sular, Orta Mahalle’deki tüm çeşmelere ulaşıyordu. Şimdi hepsi tarihe gömüldü. Koruma altına alınarak gün yüzüne çıkmasını ve susuz kalan çeşmelerimizin yeniden suyla buluşmasını istiyoruz” dedi.
‘Tarih Yeniden Canlanır’
Adnan Mehmet Kazancı ise şu ifadeleri kullandı: “Eskiden bahçeleri sulamak için havuz suları ve sarnıçlar kullanılırdı. Belki yeniden ilgilenen olursa su kaynaklarımız yapılır ve tarih yeniden canlanır. Bahçe havuzumuzun varlığı bile suyun ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Tarihi sokak çeşmelerimizin ve sarnıçlarımızın yeniden ihya edilmesini bekliyoruz.”