Rusya ve Azerbaycan arasında diplomatik gerilim tırmanıyor. Rusya’nın, haber ajansı Sputnik’in Bakü ofisi çalışanlarının tutuklanması üzerine Azerbaycan’a nota vermesi, ipleri geren son gelişme oldu. Buna karşılık Azerbaycan da Rus güvenlik güçlerinin Azerbaycanlılara yönelik şiddet ve yargısız infaz iddiaları nedeniyle Moskova’ya bir nota iletti.
Gerilimin Başlangıcı: Yekaterinburg Operasyonu
İki ülke arasındaki tansiyonu yükselten olaylar zinciri, 27 Haziran’da Rusya’nın Yekaterinburg şehrinde düzenlenen bir şafak operasyonuyla başladı. Operasyonda, Rusya vatandaşı olan Azerbaycanlılar da dahil olmak üzere çok sayıda kişi gözaltına alındı. Azerbaycan Uluslararası İlişkiler Analizler Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Cavid Veliyev, durumu şöyle değerlendiriyor:
“Rusya iç istihbarat kurumu bunu 2001 yılında Rusya’da baş veren bir cinayet ile ilişkilendiriyor ama bu Azerbaycan’a pek inandırıcı gelmedi. Gözaltına alınan Azerbaycanlılar’dan iki kişi ölüyor, işkenceyle öldüğü ortaya çıkıyor. Diğerleri mahkemeye çıkarılıyor, mahkeme görüntülerine zaten baktığımızda onların da yüzünden belliydi işkence gördükleri.”
Veliyev, Bakü’nün taleplerinin karşılanmadığını ve Rusya’nın Azerbaycanlılara yönelik ‘etnik temelli suç örgütü’ tanımlamasının ciddi rahatsızlık yarattığını belirtti.
Uçak Kazası ve Cevapsız Kalan Sorular
Dr. Cavid Veliyev, asıl gerilimin 2024 Aralık ayında yaşanan uçak kazasıyla başladığını vurguluyor:
“Biliyorsunuz 2024 yılının Aralık ayında Azerbaycan’dan Rusya’ya uçan bir sivil uçak Rus savunma sistemi tarafından vuruldu ve uçak Kazakistan’a iniş yaparken yere çakıldı. Orada hayatını kaybeden 38 Azerbaycanlı var, hayatını kaybedenler içinde Rus kökenli Azerbaycan vatandaşı olan pilot da vardı. Azerbaycan’ın, Rusya’nın özür dilemesi, sorumluluğunu kabul etmesi ve sorumluların cezalandırılması gibi talepleri vardı. Fakat şu ana kadar onlarla ilgili bir cezalandırma olmadı. Putin, ‘Kusura bakmayın’ dedi, Azerbaycan da tatmin olmadı.”
İstihbarat Savaşı mı, Bağımsızlık Mücadelesi mi?
Rus haber ajansı Sputnik’in Bakü ofisine yönelik operasyon, gerilimin bir başka boyutunu oluşturdu. Veliyev, bu olayın bir misilleme olduğunu şu sözlerle açıkladı: “2025 Şubat’ında alınan bir kararla, iki ülkenin karşılıklı olarak ajanslarında eşit sayıda personel çalıştırması kararlaştırılmıştı. Ancak Sputnik Bakü ofisi bunu ihlal etti. Rusya’da yaşanan olayların ardından artan güvensizlik ortamında, Sputnik’te çalışanların hepsinin gazeteci olmadığı, bazılarının güvenlik gerekçesiyle orada olduğu tespit edilerek gözaltına alındı ve tutuklandı.”
Veliyev ayrıca, Azerbaycanlı iş insanlarına yönelik baskıların devam ettiğini, örneğin iş insanı Şahin Shykhlinski‘nin oğluyla birlikte şiddet kullanılarak tutuklandığını belirtti. Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy’nin Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’i arayarak destek vermesinin ardından Rusya’nın olayı üçüncü taraflara bağlama çabasının ise sorumluluktan kaçmak olarak algılandığını ekledi.
Uzman Gözüyle Krizin Stratejik Boyutu
Kırıkkale Üniversitesi’nden Doç. Dr. Merve Suna Özel Özcan, krizin sadece ikili ilişkilerle sınırlı olmadığını, Avrasya’daki güç dengeleriyle ilgili olduğunu belirtiyor.
‘Rusya Etki Alanını Kaybetmekten Korkuyor’
“Rusya, özellikle Ukrayna Savaşı sonrasında küresel sistemdeki bazı etki alanlarında ciddi bir geri çekilme yaşıyor. Azerbaycan, Orta Asya’ya açılan bir kapı olması nedeniyle Rusya açısından stratejik bir öneme sahip. Çünkü Rusya, Türk dünyasının bütünleşmesini ve Türkiye ile Azerbaycan arasındaki entegrasyonun Orta Asya’ya taşınmasını, kendi nüfuz alanı açısından tehdit olarak değerlendiriyor.”
Zengezur Koridoru’nun Rolü
Dr. Özel Özcan, Zengezur Koridoru‘nun önemine dikkat çekiyor:
“Bu koridor, Avrupa ile Güney Kafkasya arasında yeni bir geçiş güzergahı yaratma potansiyeline sahip. Özellikle Ukrayna Savaşı sonrası Avrupa için alternatif enerji kaynakları kritik hale gelmiştir. Zengezur Koridoru, bu anlamda, Rusya’yı dışlayan bir enerji ve lojistik entegrasyonun fiziksel altyapısını oluşturabilir. Bu durum, Moskova açısından yalnızca ekonomik kayıp değil, aynı zamanda jeopolitik etki alanının daralması anlamına geliyor.”
‘Azerbaycan Egemenliğini Tamamladı’
Hazar Üniversitesi’nden Doç. Dr. Orkhan Valiyev ise gerilimin temelinde Azerbaycan’ın 44 Günlük Vatan Savaşı zaferi ve Türkiye’nin bölgedeki varlığının yattığını söylüyor.
“Güney Kafkasya’yı ‘arka bahçesi’ olarak gören Rusya bu durumu kabullenmekte zorluk çekmektedir. Azerbaycan artık egemenliğini tamamlamış ve ulusal egemenliği bağlamında bağımsız kararlar almakta zorluk çekmeyen, bölgenin belirleyici devleti konumuna erişmiştir.”
İlişkilerin Geleceği Ne Olacak?
Doç. Dr. Orkhan Valiyev, Rusya Dışişleri Sözcüsü Zaharova’nın ‘dış müdahale’ iddiasının inandırıcılıktan uzak olduğunu belirtiyor. Valiyev’e göre, uçak geriliminin çözümsüz kalması ve Yekaterinburg vakası sonrası iki ülke arasındaki ilişkiler bağımsızlık tarihinin en düşük seviyesine geriledi. Valiyev, “İki ülke arasında tamamen bir kopuş öngörülmemekle beraber Azerbaycan, Moskova’nın emperyal tavır ve hakaretlerinden rahatsızlığını açıkça dile getirmekten geri durmamaktadır. Azerbaycan ilişkilerin onarılması için daha eşitlikçi şartlarda ısrarlı olacaktır” diyerek sözlerini tamamladı.
