Lozan’dan 1960 Anlaşmalarına Giden Süreç
Kıbrıs’ın modern siyasi tarihi, 1923’te imzalanan Lozan Anlaşması ile şekillenmeye başladı. Anlaşma sonucunda ada yönetimi İngiltere’ye bırakıldı. Bu dönemde adada Müslüman Türk nüfus önemli bir yoğunluğa sahipti. İngiltere, 1925 yılında adayı resmen bir sömürge ilan etti ve bu durum 1950’lere kadar Rumlar ve Türklerin bir arada yaşadığı bir düzenle devam etti.
1950’li yıllardan itibaren Rumlar arasında, adayı Yunanistan’a bağlama hedefi olan “ENOSİS” fikri güçlenmeye başladı. Bu hedef, Girit ve diğer Ege adalarında olduğu gibi Türk nüfusunu adadan uzaklaştırmayı da içeriyordu. İngiltere’nin adadaki kontrolünü sürdüremeyeceğini anlamasıyla, 1960 yılında Londra ve Zürih’te Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında üçlü bir anlaşma imzalandı. Bu “Kuruluş, İttifak ve Garanti” anlaşmaları ile ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’ kuruldu ve üç ülke cumhuriyetin garantör ülkeleri oldu.
Gerilimin Tırmanışı: EOKA Terörü ve Türk Direnişi
Yeni kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin anayasasına göre cumhurbaşkanı Rum, yardımcısı ise Türk olacaktı. Bu doğrultuda, 3. Makarios Cumhurbaşkanı, Dr. Fazıl Küçük ise Cumhurbaşkanı Yardımcısı olarak görev aldı. Ancak bu ortaklık uzun sürmedi. Yunan ordusunda subay olan Kıbrıslı Rum Yeoryos Grivas, 1950’lerde ayrılıkçı Rumları Yunanistan’da eğiterek terör faaliyetlerine hazırladı.
1955’te adaya dönen bu gruplar, terör örgütü EOKA‘yı kurarak ENOSİS hedefine ulaşmak için kanlı eylemlere başladı. Rumların artan terör eylemlerine karşı Kıbrıs Türkleri, can ve mal güvenliklerini sağlamak amacıyla 1958 yılında Türk Mukavemet Teşkilatı’nı (TMT) kurarak meşru bir savunma hattı oluşturdu.
Barış Harekatı’na Giden Yol
1964 yılına gelindiğinde, Kıbrıs Türklerine yönelik saldırıların soykırıma dönüşmesini engellemek için Türkiye, garantörlük hakkını kullanmak üzere ilk adımlarını attı. Fakat NATO içerisinden gelen baskılar ve engellemeler nedeniyle yalnızca sınırlı bir müdahalede bulunabildi. Bu durumdan cesaret alan Rum tarafı, etnik temizlik faaliyetlerini yoğunlaştırdı. Nihayet 1974’te Yunanistan’daki askeri cunta, ENOSİS’i gerçekleştirmek amacıyla adada bir darbe düzenledi ve adanın Yunanistan’a bağlanmasının önündeki tüm engelleri kaldırdı.
“Ayşe Tatile Çıktı”: 20 Temmuz 1974 Kıbrıs Barış Harekatı
Türkiye, garantörlük haklarını kullanarak ve adadaki Türklerin varlığını korumak amacıyla 20 Temmuz 1974‘te, kamuoyunda “Ayşe tatile çıktı” parolasıyla bilinen Kıbrıs Barış Harekatı‘nı başlattı. Harekat sayesinde kısa sürede Kıbrıs Türklerinin büyük bir bölümü güvence altına alındı. Bu süreçte çok sayıda şehit verilse de Kıbrıs Türk halkı topyekûn bir yok oluştan kurtarıldı.
Bağımsızlığa Giden Adımlar ve KKTC’nin İlanı
Harekatın ardından Kıbrıslı Türkler, 1974 yılında ‘Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi’ni kurarak kendi meclislerini oluşturdular. Bu meclis, 13 Şubat 1975‘te oybirliği ile Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin (KTFD) kurulduğunu ilan etti. KTFD’nin ilk Devlet Başkanı, Kıbrıs Türklerinin efsanevi lideri Rauf Denktaş oldu.
Yıllar süren müzakereler ve mücadelenin ardından Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi, 15 Kasım 1983 tarihinde aldığı tarihi bir kararla, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) kurulduğunu tüm dünyaya ilan etti ve kendi bayrağını dalgalandırmaya başladı.