İran, nükleer anlaşmanın Avrupalı tarafları olan İngiltere, Fransa ve Almanya (E3) ile yeni bir nükleer görüşme turu için İstanbul’da masaya oturmayı kabul etti. İran devlet televizyonunun aktardığı bilgilere göre, bu kritik toplantı Avrupalı ülkelerin talebi üzerine gerçekleşiyor.
İstanbul’daki Kritik Nükleer Zirve
25 Temmuz Cuma günü İstanbul’da düzenlenecek olan zirve, dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde gerçekleştirilecek. Toplantıda İran heyetine Dışişleri Bakan Yardımcıları Mecid Tahtrevançi ile Kazım Garibabadi başkanlık edecek. Bu görüşme, tarafların 16 Mayıs’ta yine İstanbul’da gerçekleştirdiği ve devam etme kararı aldığı müzakerelerin bir sonraki adımı olarak görülüyor.
Müzakere süreci, İsrail’in 13 Haziran’da İran’a yönelik saldırısı sonrasında hem ABD hem de Avrupa ile durma noktasına gelmişti. Şimdi ise diplomatik kanalların yeniden açılması hedefleniyor.
Tetik Mekanizması Endişesi
Görüşmelerdeki en önemli gündem maddelerinden biri, İran’ın endişeyle yaklaştığı “tetik mekanizması (snapback)”. Bu mekanizma, 2015 nükleer anlaşmasıyla kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının yeniden devreye sokulmasına olanak tanıyor. Mekanizmanın geçerlilik süresinin 18 Ekim’de sona erecek olması, zaman baskısını artırıyor. İran’ın nükleer programına ilişkin bir uzlaşı sağlanamazsa, Avrupa ülkelerinin bu tarihten önce mekanizmayı aktif hale getirebileceği belirtiliyor.
2015’teki Nükleer Anlaşmanın Geçmişi
İran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi (ABD, Çin, Rusya, İngiltere, Fransa) ve Almanya arasında 14 Temmuz 2015’te bir anlaşma imzalanmıştı. Anlaşma, yaptırımların kaldırılmasına karşılık İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandırmasını öngörüyordu.
- 2018: ABD, anlaşmadan tek taraflı olarak çekildi ve İran’a yönelik yaptırımları yeniden uygulamaya başladı.
- Avrupa’nın Tutumu: Avrupa ülkeleri, ABD’nin kararına karşı çıksa da yaptırımları telafi edecek somut adımlar atamadı.
- İran’ın Karşılığı: İran, bir yıl sonra anlaşmadaki taahhütlerini aşamalı olarak askıya aldı ve yüksek düzeyde uranyum zenginleştirme gibi faaliyetlere yeniden başladı.
İngiltere, Fransa ve Almanya, anlaşmanın ihlal edildiği gerekçesiyle “snapback” mekanizmasını işletme tehdidini gündemde tutuyor.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi ise Avrupalı tarafların “anlaşmanın temellerini ihlal ettikleri” ve “anlaşmadaki katılımcı rollerini kaybettikleri” gerekçesiyle bu mekanizmayı harekete geçirecek hukuki bir dayanakları olmadığını savunmuştu.