Mısır’ın Zengin Kültürel Dokusu Tehlike Altında
Mısır’ın 118 milyonu aşan devasa nüfusu içinde, üç kadim topluluk kültürel ve dilsel kimliklerini korumak için sessiz bir mücadele veriyor: Kıptîler, Nûbîler ve Berberîler. Arapçanın hayatın her alanındaki baskınlığı, bu toplulukların dillerini hem kamusal hem de özel alanda yitirme tehlikesiyle yüz yüze bırakıyor. Youssra el-Sharkawy’nin Al-Monitor için kaleme aldığı habere göre, bu halklar adeta bir “sessiz asimilasyon” sürecine karşı direniyor.
Kıptîce: Antik Mısır’ın Son Yankısı
Hiyerogliflerden günümüze ulaşan Eski Mısır dil ailesinin son temsilcisi olan Kıptî dili, bugün yok olmanın eşiğinde. Ancak bu değerli mirası yaşatmak için çalışan isimler de var. Kahire’deki Fransisken Kıptî Araştırmaları Kültür Merkezi’nde görevli Amr el-Şarkavi, bu çabanın öncülerinden biri. Üniversite yıllarında ailesinin tüm itirazlarına rağmen Kıptîce öğrenmeye karar veren el-Şarkavi, bu dilin önemini vurguluyor.
“Bazı insanlar bana, ‘Kıptîce yerine neden Arapça ya da Kur’an çalışmıyorsun?’ diye sordu. Ama Kıptîce, Arapça’dan önce Mısırlıların konuştuğu kadim dilin son formudur.”
Doktora seviyesinde Kıptîce eğitimi alan el-Şarkavi, çevrimiçi dersler aracılığıyla bu dili yeni nesillere aktarmayı hedefliyor. Bilinen en eski Kıptî yazılı metin olan Heidelberg 414 papirüsü, M.Ö. 3. yüzyıla kadar uzanıyor.
Nûbîce: Asvan’ın Kaybolan Melodisi
Mısır’ın güneyindeki Asvan bölgesinde, özellikle Gharb Soheil, Heisa ve Anakato gibi köylerde konuşulan Nûbîce, UNESCO tarafından “tehlike altındaki diller” listesinde yer alıyor. Dil, yaşlı nesiller arasında canlılığını korusa da gençler arasında hızla unutuluyor. 65 yaşındaki Nûbî şair Ahmed Essa, 15 yılı aşkın bir süredir YouTube üzerinden verdiği Nûbîce dersleriyle bu gidişata dur demeye çalışıyor.
“Yeni nesiller arasında Arapçanın yayılması bizi kaygılandırıyor. Nûbî dili, kültürün taşıyıcısıdır. Onu kaybedersek, hafızamızı da kaybederiz.”
Essa, aynı zamanda Nûbî müziğini ve şiirini dijital platformlarda yaşatarak kültürel hafızayı canlı tutmayı amaçlıyor.
Berberîce (Siwî): Siwa Vahası’nın Varlık Mücadelesi
Ülkenin batısındaki Siwa Vahası‘nda yaşayan Amazigh (Berberî) topluluğu, kendilerine özgü dilleri olan ve “Siwî” olarak adlandırılan dili koruma mücadelesi veriyor. Yaklaşık 40 bin kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilen bu dil, son yıllardaki nüfus hareketliliği nedeniyle ciddi bir tehdit altında. Siwa’lı genç aktivistlerden Koila Agneby, yaşlılardan öğrendiği Siwî dilini sosyal medya aracılığıyla yeni kuşaklara aktarıyor. Agneby’e göre tehlike altında olan sadece bir dil değil, bütün bir yaşam biçimi:
“Son 15 yılda Siwa’ya dışarıdan gelen nüfus arttı. Evlilikler yoluyla topluluğumuza karıştılar ve çocuklarına Arapça öğrettiler. Bu durum, Berberî kültürünü doğrudan tehdit ediyor.”
Devlet Desteği Çağrısı
Mısır Amazigh topluluğunun Dünya Berberî Kongresi’ndeki temsilcisi Amani el-Vaşahi, devletin bu kültürel mirası korumada yetersiz kaldığını düşünüyor. El-Vaşahi, Siwa’daki turizm faaliyetlerinin bile yerel dili ikinci plana attığını belirtiyor.
“Mısır’daki Amazigh kültürü ciddi bir Araplaşma tehdidi altında. Siwa’da devlet tarafından desteklenen dil kursları açılmalı ve eğitim teşvik edilmelidir.”
Kıptîce, Nûbîce ve Siwî… Binlerce yıllık geçmişe sahip bu diller, bugün birkaç gönüllü eğitimcinin ve yaşlıların hafızasıyla ayakta duruyor. Arapçanın egemenliği karşısında eriyen bu diller, sadece birer iletişim aracı değil, aynı zamanda bir kimlik, tarih ve kültürel direnişin sembolü.