İran ve Avrupa Üçlüsü Nükleer Görüşmeler İçin İstanbul’da Bir Araya Geliyor
İran, 2015 nükleer anlaşmasının Avrupalı tarafları olan İngiltere, Fransa ve Almanya’nın (E3) talebi üzerine yeni bir nükleer müzakere turunu kabul ettiğini duyurdu. İran devlet televizyonunun aktardığı habere göre, kritik görüşmeler 25 Temmuz Cuma günü İstanbul’da dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde gerçekleştirilecek.
Toplantıda İran heyetine Dışişleri Bakan Yardımcıları Mecid Tahtrevançi ile Kazım Garibabadi başkanlık edecek. Taraflar en son 16 Mayıs’ta yine İstanbul’da bir araya gelmiş ve ABD ile İran arasında devam eden müzakereler sırasında yapılan görüşmelerin sürdürülmesi konusunda anlaşmaya varmıştı. Ancak, İsrail’in 13 Haziran’da İran’a yönelik saldırısı, hem ABD hem de Avrupa ile yürütülen müzakere sürecinin kesintiye uğramasına neden olmuştu.
Tetik Mekanizması Endişesi ve Sürenin Daralması
Görüşmelerin merkezinde, İran’ın endişe duyduğu ve “tetik mekanizması (snapback)” olarak adlandırılan madde bulunuyor. Bu mekanizma, 2015 anlaşmasıyla kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının, anlaşma ihlali durumunda yeniden devreye sokulmasına olanak tanıyor. Bu maddenin geçerlilik süresinin 18 Ekim’de sona erecek olması, taraflar üzerindeki baskıyı artırıyor. Eğer nükleer program konusunda bir çözüm bulunamazsa, Avrupa ülkelerinin bu tarihten önce mekanizmayı devreye sokabileceği değerlendiriliyor.
2015 Nükleer Anlaşmasının Geçmişi
İran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya (P5+1) arasında 14 Temmuz 2015’te imzalanan anlaşma, yaptırımların kaldırılması karşılığında İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandırmasını öngörüyordu. Ancak süreç, ABD’nin 2018’de anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesi ve İran’a yönelik yaptırımları yeniden uygulamasıyla sekteye uğradı.
Avrupa ülkeleri, ABD’nin bu kararına karşı çıksalar da yaptırımları telafi edecek somut adımlar atamadı. Bunun üzerine İran, bir yıl sonra anlaşmadaki taahhütlerini aşamalı olarak askıya alarak yüksek düzeyde uranyum zenginleştirme faaliyetlerine yeniden başladı.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi, Avrupalı tarafların “anlaşmanın temellerini ihlal ettikleri” ve “anlaşmadaki katılımcı rollerini kaybettikleri” gerekçesiyle tetik mekanizmasını harekete geçirecek hukuki bir dayanağa sahip olmadıklarını savunmuştu.
İngiltere, Fransa ve Almanya ise anlaşmanın devamı için İran’a, anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarını geri getirme imkanı sunan “snapback” maddesini işletme tehdidini sürdürüyor.