Nükleer Görüşmeler Öncesi Kritik Zirve: İran, Rusya ve Çin Masada
İran, nükleer programı üzerindeki uluslararası baskı ve yaptırım tehditleri karşısında stratejik bir adım atıyor. İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Baghaei, Tahran’ın Rusya ve Çin ile salı günü üçlü bir toplantı gerçekleştireceğini duyurdu. Bu toplantı, 25 Temmuz Cuma günü İstanbul’da Fransa, Almanya ve İngiltere’den oluşan E3 ülkeleriyle yapılması planlanan kritik nükleer müzakereler öncesinde bir hazırlık niteliği taşıyor.
2015 Anlaşmasının Gölgesinde Yeni Müzakereler
Mevcut müzakerelerin temelini, 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşma oluşturuyor. Bu anlaşma, İran’ın nükleer programını sınırlandırması karşılığında kendisine uygulanan uluslararası yaptırımların kaldırılmasını öngörüyordu. Ancak 2018’de dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın anlaşmadan çekilerek yaptırımları yeniden devreye sokması, süreci sekteye uğrattı.
Bu gelişmenin ardından İran, nükleer faaliyetlerini yeniden hızlandırdı ve uranyum zenginleştirme oranını yüzde 60 seviyesine çıkardı. Bu oran, nükleer silah üretimi için gereken yüzde 90’lık saflık seviyesine tehlikeli derecede yakın kabul ediliyor.
Avrupa’dan “Snapback” Tehdidi
Avrupalı güçler, Tahran’ın anlaşmadaki yükümlülüklerine uymaması durumunda “snapback” mekanizmasını tetiklemekle tehdit ediyor. Bu mekanizma, anlaşmanın ihlali halinde kaldırılan tüm yaptırımların otomatik olarak geri getirilmesini sağlıyor. Fransa, Almanya ve İngiltere, ağustos sonuna kadar bir ilerleme kaydedilmemesi halinde bu adımı atacaklarını açıkça belirtti.
İranlı yetkili Baghaei, Tahran’ın bu tehdide karşı hazırlıklı olduğunu belirterek, “snapback mekanizmasını önlemek ya da etkilerini hafifletmek için Pekin ve Moskova ile sürekli koordinasyon içindeyiz” dedi.
İran’ın Diplomatik Duruşu ve Talepleri
İran, Avrupalı tarafları anlaşma kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmemekle suçluyor. İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’e gönderdiği mektupta, E3 ülkelerinin yaptırım mekanizmalarına başvurmak için “herhangi bir yasal, siyasi ve ahlaki duruşa” sahip olmadığını vurguladı.
Sözcü Baghaei ise, “Avrupalı taraflar nükleer anlaşmanın uygulanmasında hatalı ve ihmalkâr davrandılar,” diyerek mevcut durumda ABD ile herhangi bir görüşme planı olmadığını da sözlerine ekledi.
Görüşmelerin Gündemi ve Bölgesel Gerilim
Cuma günü İstanbul’da yapılacak görüşmeler, haziran ayında İsrail ile yaşanan ve 12 gün süren çatışmaların ardından gelen ilk diplomatik temas olacak. Söz konusu çatışmalarda İran’dan çok sayıda askeri yetkili ve bilim insanı hayatını kaybetmişti.
İran, nükleer programının tamamen barışçıl amaçlı olduğunu savunmaya devam ediyor. Baghaei, görüşme gündeminin net olduğunu ifade ederek, “Gündem açık: yaptırımların kaldırılması ve İran’ın barışçıl nükleer programıyla ilgili konular,” dedi. Öte yandan Tahran’ın, Ukrayna’ya karşı savaşında Rusya’ya Shahed tipi intihar İHA’ları tedarik ederek Kremlin’in önemli bir müttefiki haline gelmesi de uluslararası ilişkilerdeki konumunu etkileyen bir diğer faktör olarak öne çıkıyor.