Azerbaycan Medyasının 150 Yıllık Tarihi Yolculuğu
APA Medya Grubu Genel Direktörü Vüsale Mahirgızı, Azerbaycan medyasının kuruluşundan bugüne uzanan 150 yıllık gelişim sürecini kaleme aldı. Bu serüven, 19. yüzyılın başlarında Batı tarzı eğitim alan Azerbaycanlı aydınların halkı bilinçlendirme çabalarıyla başladı. Çarlık Rusyası‘nın baskıcı rejimine rağmen, bu aydınlar kültürel bir hareket başlatarak modern Azerbaycan’ın temellerini attı.
İlk Kıvılcım: “Ekinci” Gazetesi ve Aydınlanma Hareketi
Bu aydınlanma hareketinin en önemli figürlerinden biri olan Hasan Bey Zerdabi, 22 Temmuz 1875’te Azerbaycan basınının miladı kabul edilen “Ekinci” gazetesini yayımladı. Gazete, görünüşte çiftçilere modern tarım tekniklerini öğretmeyi amaçlasa da, aslında Azerbaycan halkının düşünce tarihinde devrimsel bir rol oynadı. “Ekinci”, bir eğitim ve aydınlanma meşalesi olarak kendisinden sonra gelecek olan “Ziya”, “Ziyayi-Qafqaziye”, “Keşkül” ve “Füyuzat” gibi yayınlara öncülük etti.
Cumhuriyet Fikri ve “Molla Nesreddin” Dönemi
“Ekinci”nin yaktığı ışık, Azerbaycan’ı “cumhuriyet” fikrine taşıdı. Bu dönemde “Molla Nesreddin” gibi yayınlar toplumsal eleştirinin öncüsü oldu. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla yaşanan özgürlük ortamında, resmi yayın organı olan Azerbaycan Gazetesi‘nin yanı sıra “İstiklal”, “Yeni Hayat” gibi farklı siyasi görüşleri yansıtan pek çok gazete ve dergi yayımlandı.
Sovyet Dönemi: Baskı ve Sansürün Geri Dönüşü
Cumhuriyetin kısa ömürlü olmasının ardından gelen Sovyet rejimi, basın özgürlüğünü tamamen ortadan kaldırdı. Aydınların çoğu ya öldürüldü ya da sürgüne gönderildi. Azerbaycan Gazetesi, “Komünist” adıyla bir propaganda aracına dönüştürüldü. Ağır sansüre rağmen Azerbaycan Türkçesiyle yayın yapan basın, dilin ve gazetecilik geleneğinin korunmasında hayati bir rol oynadı. Sansürün sildiği cümlelerin yerinde bırakılan beyaz boşluklar, o dönemin simgesi haline geldi.
Bağımsızlık Rüzgarları ve Özgür Basının Yeniden Doğuşu
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Azerbaycan basını üzerindeki devlet kontrolü kalktı. “Azerbaycan Gazetesi” tarihi ismine yeniden kavuştu. “Yeni Müsavat”, “525-ci qəzet”, “Ayna-Zerkalo” gibi yeni yayınlar ortaya çıktı. Ulusal lider Haydar Aliyev‘in 1998’de imzaladığı tarihi bir kararname ile sansür tamamen kaldırıldı, bu da eleştirel gazeteciliğin gelişmesine ve bir reklam piyasasının oluşmasına zemin hazırladı.
Yeni Bir Aşama: Karabağ Zaferi ve Küresel Yükseliş
Son beş yıl, Azerbaycan medyasının gelişiminde yeni bir dönemi işaret ediyor. Özellikle Karabağ zaferi, medyayı daha büyük bir arenaya taşıdı. Savaş cephede bitse de, enformasyon mücadelesi devam etti. Önceleri Azerbaycan hakkındaki haberler için yabancı kaynaklara atıfta bulunulurken, artık uluslararası medya doğrudan Azerbaycan medyasını referans alıyor. Bu başarı, 3. Şuşa Küresel Medya Forumu gibi etkinliklerle taçlandırıldı.
“Bugün Azerbaycan medyası devlet çıkarlarını koruyabilecek güçtedir. Azerbaycan medyası ülkemize yönelik asılsız suçlamaları gerekçeler, derin analizler ve somut verilerle çürütmede büyük başarılar elde etti. Medya sadece savunma değil, gerektiğinde atağa da geçebiliyor. Bu çok gereklidir.” – Cumhurbaşkanı İlham Aliyev
Türkiye-Azerbaycan Medya Kardeşliği
“Vatan Muharebesi”, Türkiye ve Azerbaycan medya organları arasındaki kardeşlik bağlarını daha da pekiştirdi. Türk gazeteciler, savaş sırasında Azerbaycanlı meslektaşlarıyla omuz omuza görev yaptı. Bu birliktelik, Şuşa Beyannamesi‘nin imzalanmasının ardından 2022’de kurulan Türkiye-Azerbaycan Ortak Medya Platformu ile kurumsal bir yapıya kavuştu. Bu platform, iki ülkenin ortak bilgi alanını dış müdahalelerden koruma ve küresel çapta etkin bir haber ağı oluşturma hedefine hizmet etmektedir. Türk Devletleri Teşkilatı çatısı altında kurulacak ortak haber havuzu, bu vizyonun önemli bir parçasıdır.
[Vüsale Mahirgızı, APA Medya Grubu Genel Direktörüdür.]
*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.