Yeni Araştırma Doğruladı: Hava Kirliliği ve Bunama Arasında Güçlü Bağlantı
Yapılan yeni ve kapsamlı bir araştırma, düzenli olarak kirli havaya maruz kalmanın zaman içinde bunama (demans) riskini artırabileceğini gözler önüne serdi. Prestijli The Lancet Planetary Health dergisinde yayımlanan bu analiz, hava kirliliği ile beyin sağlığı arasındaki ilişkiyi teyit eden bugüne kadarki en büyük çalışma olma özelliğini taşıyor. Ancak, bu ilişkinin altındaki kesin mekanizmalar ve insanların hangi yaşam dönemlerinde daha fazla risk altında olduğu gibi sorular hala yanıt bekliyor.
Küresel Bir Sağlık Sorunu: Demans ve Risk Faktörleri
Dünya genelinde yaklaşık 57 milyon insan, beyindeki sinir hücreleri arasındaki bağlantıların hasar görmesi veya kaybolması sonucu ortaya çıkan demans ile yaşıyor. Bilim insanları, hava kirliliğini de içeren bir dizi risk faktörünü daha önce belirlemiş olsalar da, hangi kirleticilerin en tehlikeli olduğu konusunda net bir bilgiye sahip değillerdi.
Cambridge Üniversitesi’nden araştırmacılar, bu yeni analiz için çoğu yüksek gelirli ülkelerde yaşayan yaklaşık 30 milyon kişiyi kapsayan 51 farklı raporun verilerini bir araya getirdi.
Risk Taşıyan Başlıca Kirleticiler
Araştırma, demans riski ile belirli kirleticiler arasında güçlü bağlantılar buldu. Bu kirleticiler şunlardır:
- İnce Partikül Madde (PM2.5): Araba emisyonları, enerji santralleri ve toz gibi kaynaklardan yayılır.
- Nitrojen Dioksit: Özellikle yakıtların yanması sonucu ortaya çıkar.
- Kurum: Araba egzozu ve odun yakma gibi faaliyetlerle atmosfere karışır.
İlginç bir şekilde, bu kirleticilerin beyne giden kan akışının azalmasıyla tetiklenen vasküler demans ile olan bağının, en yaygın demans türü olan Alzheimer hastalığına göre daha güçlü olduğu gözlemlendi.
Alzheimer’s Research UK kıdemli politika yöneticisi Dr. Isolde Radford, yaptığı açıklamada, “Hava kirliliği yalnızca çevresel bir sorun değil, aynı zamanda beyin sağlığımız için ciddi ve büyüyen bir tehdittir” ifadelerini kullandı.
Hava Kirliliği Beyni Nasıl Etkiliyor?
Bilim insanları, hava kirliliğinin demansa nasıl yol açtığı konusunda kesin biyolojik yolları henüz tam olarak aydınlatamadı. Ancak öne sürülen başlıca teoriler, kirliliğin beyinde iltihaplanma ve oksidatif strese (hücrelere ve DNA’ya zarar verebilen bir süreç) neden olabileceği yönünde. Bu iki durumun da demansın başlangıcı ve ilerlemesiyle yakından ilişkili olduğu biliniyor.
Araştırmada yer almayan Lancaster Üniversitesi’nden Profesör Barbara Maher, “Vücudun, özellikle trafikten ve evlerimizi ısıtmak için soba kullandığımızda ürettiğimiz ultra ince parçacık kokteyllerine karşı etkili bir savunması yoktur” diyerek tehlikenin boyutuna dikkat çekti.
Araştırmanın Sınırlılıkları ve Gelecek Adımlar
Analizin bazı sınırlamaları bulunuyor. Bir bireyin zaman içinde hangi kirleticilere ne ölçüde maruz kaldığını ve bu kirleticilerin birbiriyle etkileşimini takip etmek oldukça güç. Ayrıca, bu maruziyetin yaşamın hangi döneminde en kritik olduğu da belirsizliğini koruyor.
Edinburgh Üniversitesi’nden demans uzmanı Dr. Tom Russ, “Bu makale, hava kirliliğinin demansla ilişkili olup olmadığı sorusuna önceki çalışmalardan daha iyi yanıt veriyor, ancak hava kirliliğinin beyin için nasıl ve neden kötü olabileceğini açıklığa kavuşturmak için daha iyi araştırmalara şiddetle ihtiyaç var” dedi.
Hükümetlere Çağrı: ‘Görünmez Tehdit’ ile Mücadele Edilmeli
Sonuçlara rağmen, bilim insanları ve demansla mücadele grupları, hükümetleri daha sıkı hava kalitesi standartları belirlemeye ve halkın hava kirliliğine maruziyetini azaltacak adımlar atmaya çağırıyor. Dr. Radford, “Bu görünmez tehditle mücadele etmek için çok daha fazlasının yapılması gerekiyor” diyerek acil eylem çağrısını yineledi.