Diyarbakır’ın 3 Bin Yıllık Mirası Zerzevan Kalesi’nde Kapsamlı Restorasyon Başladı
Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde bulunan ve Roma İmparatorluğu tarafından “askeri yerleşim” olarak kullanılan 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi, tarihi dokusunu koruyarak gelecek nesillere aktarılması amacıyla geniş çaplı bir restorasyon sürecine girdi. Arkeolojik kazılarla tarihe ışık tutan bu önemli yapı, başlatılan çalışmalarla yeniden hayat buluyor.
Tarihin Derinliklerindeki Kale: Zerzevan
Çınar ilçesine 13 kilometre mesafedeki Demirölçek Mahallesi’nde, 124 metre yükseklikteki kayalık bir tepe üzerine kurulu olan kale, stratejik konumuyla dikkat çekiyor. Yılın 12 ayı aralıksız devam eden bilimsel kazılar sayesinde, askeri yerleşim içinde dünyanın bilinen son Mithras Tapınağı da burada gün yüzüne çıkarılmıştır. 2020’de UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi‘ne alınan kale, hem yerli hem de yabancı turistlerin yoğun ilgisini çekmektedir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Çınar Kaymakamlığı, Diyarbakır Müzesi Müdürlüğü ve Dicle Üniversitesi iş birliğiyle 2014’te başlayan kazılarda ortaya çıkarılan yapılar şunlardır:
- 1000 dönümlük alanda 15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı
- 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi
- Kilise, yönetim binası ve konutlar
- Tahıl ve silah depoları
- Kaya mezarları ve su kanalları
- 63 adet su sarnıcı ve yer altı kilisesi
- 400 kişilik yer altı sığınağı ve gizli geçitler
- Mithras dinine ait yer altı tapınağı ve ilgili konaklama alanları
Restorasyon Çalışmaları Hız Kazandı
Zerzevan Kalesi’nde arkeolojik kazılar devam ederken, tarihi yapıları korumak için kapsamlı restorasyon çalışmaları da başlatıldı. 37 kişilik bir ekiple yürütülen çalışmalar, öncelikli olarak büyük kilise ve güney kulede yoğunlaşmış durumda. Bu süreçte, yapıların korunması için capping (koruma katmanı), güçlendirme ve enjeksiyon (çatlak onarımı) gibi modern teknikler kullanılıyor.
“Geleceğe Miras Projesi” ile Koruma Altında
Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Aytaç Coşkun, çalışmaların Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Geleceğe Miras Projesi” kapsamında yürütüldüğünü belirtti. Coşkun, restorasyonun önemini şu sözlerle vurguladı:
“Kalede 70 kişilik bir ekiple çalışıyoruz. Kazı ve restorasyon artık bir arada yürütülecek. Mevcut yapıların korunması açısından restorasyon oldukça önemli. Geniş kapsamlı yapılan ve devam eden restorasyon çalışması, hem yapıların korunarak gelecek kuşaklara aktarılması hem de ziyaretçiler için görsel sunum açısından büyük bir önem arz etmekte.”
UNESCO Kalıcı Listesi ve 1 Milyon Ziyaretçi Hedefi
Prof. Dr. Coşkun, 45 dereceyi bulan sıcaklıklara rağmen çalışmaların kesintisiz sürdüğünü ifade etti. Kalenin bölgenin en popüler turistik merkezlerinden biri olduğunu belirten Coşkun, “Her yıl ortalama 400 bin kişi ziyaret ediyor. Bu yıl şimdiden 200 bin kişiyi aştık. Yıl sonunda bu sayının 500 bin kişiye ulaşmasını bekliyoruz. Restorasyon, kazı ve çevre düzenleme çalışmalarıyla gelecek yıl ziyaretçi sayısının 1 milyonu geçmesi hedefleniyor.” dedi. Coşkun, Zerzevan Kalesi ve Mithras Kutsal Alanı’nın 2026’da UNESCO Dünya Miras Listesi‘ne kalıcı olarak girmesini hedeflediklerini de ekledi.
Zerzevan Kalesi’nin Stratejik ve Tarihi Önemi
Askeri yerleşim, antik yol güzergahında, Amida (Diyarbakır) ile Dara (Mardin) arasında stratejik bir noktada konumlanmıştır. Bütün vadiye hakim konumuyla Roma’nın sınır garnizonu olarak hizmet veren kale, Romalılar ve Sasaniler arasında çetin mücadelelere tanıklık etmiştir. Kalenin geçmişi Asur dönemine (MÖ 882-611) kadar uzanmakla birlikte, asıl askeri kimliğine MS 3. yüzyılda Roma döneminde kavuşmuş ve 639 yılında İslam orduları tarafından fethedilene kadar kesintisiz olarak kullanılmıştır. Yapılar, özellikle Anastasios (MS 491-518) ve Justinianos (MS 527-565) dönemlerinde onarılarak günümüzdeki haline getirilmiştir.