İstanbul’da Kritik Nükleer Zirve: İran ve Avrupa Masada
İran ile nükleer anlaşmanın Avrupalı tarafları olan İngiltere, Fransa ve Almanya (E3), kritik müzakereler için İstanbul’da bir araya geldi. Dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde gerçekleşen ve basına kapalı olarak yürütülen görüşmeler, İran’ın İstanbul Başkonsolosluğu‘nda yapılıyor.
Görüşmelere İran heyetini temsilen Dışişleri Bakan Yardımcıları Mecid Tahtrevançi ile Kazım Garibabadi katılıyor. Bu toplantı, İran’ın, 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmanın Avrupalı taraflarının talebi üzerine gerçekleşti.
Müzakerelerin Geçmişi ve Kesintiye Uğraması
Taraflar en son 16 Mayıs’ta yine İstanbul’da bir araya gelmiş ve ABD ile İran arasında devam eden dolaylı müzakerelere paralel olarak temasların sürdürülmesi konusunda anlaşmaya varmıştı. Ancak, İran ile ABD arasındaki müzakere süreci, İsrail’in 13 Haziran’da İran’a yönelik saldırıları sonrasında kesintiye uğramıştı.
Gündemdeki Ana Madde: “Tetik Mekanizması”
Müzakerelerdeki en önemli endişe kaynaklarından biri, “tetik mekanizması (snapback)” olarak bilinen maddedir. Bu mekanizma, 2015 nükleer anlaşmasıyla kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının, anlaşmanın ihlali durumunda yeniden devreye sokulmasına olanak tanıyor.
Söz konusu mekanizmanın geçerlilik süresi 18 Ekim‘de sona eriyor. İran’ın nükleer programı hakkında bir çözüme ulaşılamaması halinde, Avrupalı ülkelerin bu tarihten önce mekanizmayı işletmesinden endişe ediliyor.
2015 Nükleer Anlaşması ve Sonrası
İran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya arasında 14 Temmuz 2015’te, yaptırımların kaldırılması karşılığında Tahran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandıran kapsamlı bir anlaşma imzalanmıştı. Ancak ABD, 2018’de anlaşmadan tek taraflı olarak çekilerek İran’a yönelik yaptırımları geri getirdi.
Avrupa’nın Rolü ve İran’ın Adımları
Avrupa ülkeleri, ABD’nin yaptırımlarını telafi edecek adımlar atma konusunda yetersiz kaldı. Bunun üzerine İran, bir yıl sonra anlaşmadaki taahhütlerini aşamalı olarak askıya aldığını duyurdu ve yüksek düzeyli uranyum zenginleştirme gibi faaliyetlere yeniden başladı.
Avrupalı taraflar ise İran’ı, anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarını geri getirecek olan “snapback” mekanizmasını işletmekle tehdit ediyor. Buna karşılık dönemin İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi, Avrupalıların anlaşmanın temellerini ihlal ettikleri için bu mekanizmayı harekete geçirecek hukuki bir dayanakları olmadığını savunmuştu.