İran ve Avrupa Ülkeleri Arasında Kritik Nükleer Müzakereler İstanbul’da
İran ile Avrupa’nın önde gelen ülkeleri, nükleer faaliyetlere ilişkin önemli görüşmeler için bir kez daha İstanbul’da bir araya geldi. Heyetleri taşıyan araçların İran’ın İstanbul Başkonsolosluğu’na giriş yapmasıyla başlayan görüşmeler, kamuoyuna kapalı olarak sürdürülüyor.
Görüşmelere Katılan Taraflar
Dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde gerçekleşen bu kritik toplantıda İran heyetine dışişleri bakan yardımcıları Mecid Tahtrevançi ile Kazım Garibabadi başkanlık ediyor. Görüşmeler, 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmanın Avrupalı taraflarının talebi üzerine düzenlendi.
Müzakere Sürecinin Geçmişi ve Kesintiye Uğraması
İran ile anlaşmanın Avrupalı tarafları olan ve E3 grubu olarak bilinen İngiltere, Fransa ve Almanya, en son 16 Mayıs’ta yine İstanbul’da bir araya gelmişti. Bu toplantıda taraflar, ABD ile İran arasında devam eden dolaylı müzakerelere paralel olarak temasların sürdürülmesi yönünde fikir birliğine varmıştı. Ancak, İran ile ABD arasındaki müzakere süreci devam ederken, İsrail’in 13 Haziran’da İran’a yönelik saldırıları sonrasında hem ABD hem de Avrupa ile yürütülen müzakere süreci durma noktasına gelmişti.
Avrupa’nın “Tetik Mekanizması” Endişesi
Tahran yönetiminin en büyük endişelerinden biri, Avrupa ülkelerinin “tetik mekanizmasi (snapback)” olarak adlandırılan maddeyi işletme olasılığı. Bu mekanizma, 2015’teki anlaşmayla kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının yeniden devreye sokulmasına olanak tanıyor. Söz konusu mekanizmanın geçerlilik süresi 18 Ekim’de sona eriyor ve İran’ın nükleer programı hakkında bir uzlaşı sağlanamazsa, Avrupalı ülkelerin bu tarihten önce mekanizmayı devreye alabileceği değerlendiriliyor.
2015 Nükleer Anlaşması ve Sonrası
İran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya arasında 14 Temmuz 2015’te, yaptırımların kaldırılması karşılığında Tahran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandıran kapsamlı bir anlaşma imzalanmıştı. Ancak ABD, 2018’de anlaşmadan tek taraflı olarak çekilerek İran’a yönelik yaptırımları geri getirmişti. İran, Avrupalı ülkelerden ABD yaptırımlarını telafi edecek adımlar atmasını talep etse de bu konuda somut bir ilerleme kaydedilememişti. Bunun üzerine İran, bir yıl sonra anlaşmadaki taahhütlerini aşamalı olarak askıya almış ve yüksek düzeyli uranyum zenginleştirme gibi faaliyetlere yeniden başlamıştı.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi ise Avrupalı tarafların, “anlaşmanın temellerini ihlal ettikleri” ve “anlaşmadaki katılımcı rollerini kaybettikleri” gerekçesiyle bu mekanizmayı harekete geçirecek hukuki bir dayanağa sahip olmadıklarını savunmuştu.