İstanbul’da Kritik Nükleer Müzakereler Başladı
İran ve Avrupalı güçler, nükleer anlaşmanın geleceğini görüşmek üzere İstanbul’da yeniden masaya oturdu. Tarafları taşıyan heyetler, basına kapalı olarak gerçekleştirilen görüşmeler için İran’ın İstanbul Başkonsolosluğu’na giriş yaptı.
Dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde yürütülen toplantılarda İran’ı, Dışişleri Bakan Yardımcıları Mecid Tahtrevançi ile Kazım Garibabadi temsil ediyor. Bu görüşme, İran’ın 2015 nükleer anlaşmasının Avrupalı taraflarının talebi üzerine gerçekleşti.
Müzakerelerin Arka Planı ve Önceki Temaslar
İran ile anlaşmanın Avrupalı tarafları olan İngiltere, Fransa ve Almanya’dan (E3 grubu) oluşan heyet, en son 16 Mayıs’ta İstanbul’da bir araya gelmişti. Bu toplantıda, ABD ile İran arasında devam eden dolaylı müzakerelere paralel olarak temasların sürdürülmesi kararlaştırılmıştı.
Ancak, müzakere süreci, İsrail’in 13 Haziran’da İran’a yönelik saldırıları sonrasında hem ABD hem de Avrupa ile kesintiye uğramıştı. Bu yeni tur, duraksayan diyaloğu yeniden canlandırma amacı taşıyor.
Anlaşmanın Kilit Noktası: “Tetik Mekanizması” Endişesi
Görüşmelerdeki en önemli gündem maddelerinden biri, “tetik mekanizması (snapback)” olarak bilinen maddedir. İran, bu mekanizmanın Avrupalı ülkeler tarafından işletilerek 2015 anlaşmasıyla kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının geri getirilmesinden endişe duyuyor.
Bu mekanizmanın geçerlilik süresi 18 Ekim’de sona eriyor. Eğer İran’ın nükleer programı konusunda bir uzlaşı sağlanamazsa, Avrupa ülkelerinin bu tarihten önce mekanizmayı devreye sokabileceği değerlendiriliyor.
2015 Nükleer Anlaşması ve Sonrası
İran, 14 Temmuz 2015‘te BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya ile nükleer faaliyetlerini sınırlandırma karşılığında yaptırımların kaldırılmasını öngören bir anlaşma imzalamıştı. Ancak ABD, 2018 yılında anlaşmadan tek taraflı olarak çekilerek İran’a yönelik yaptırımları yeniden uygulamaya koydu.
İran, Avrupalı taraflardan ABD yaptırımlarını telafi edecek adımlar atmasını talep etse de bu konuda somut bir ilerleme kaydedilemedi. Bunun üzerine İran, anlaşmadaki taahhütlerini aşamalı olarak askıya alarak yüksek düzeyde uranyum zenginleştirme gibi faaliyetlere yeniden başladı.
İngiltere, Fransa ve Almanya, İran’ın anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarını geri getirme imkanı tanıyan “snapback” maddesini işletme tehdidini sürdürüyor. İranlı yetkililer ise Avrupalıların anlaşmanın temellerini ihlal ettikleri için bu mekanizmayı kullanma hakkına sahip olmadığını savunuyor.