İstanbul’da Kritik Nükleer Zirve: İran ve Avrupa Masada
İran ile nükleer anlaşmanın Avrupalı tarafları, Dışişleri Bakan Yardımcıları düzeyindeki kritik görüşmeler için İstanbul’da bir araya geldi. Heyetleri taşıyan araçların İran’ın İstanbul Başkonsolosluğu’na giriş yapmasıyla başlayan toplantı, basına kapalı olarak gerçekleştiriliyor. Görüşmelerde İran heyetine Dışişleri Bakan Yardımcıları Mecid Tahtrevançi ile Kazım Garibabadi başkanlık ediyor.
Müzakerelerde Devamlılık Kararı Alınmıştı
İran, 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmanın Avrupalı taraflarının talebi üzerine yeni tur görüşmelerini yapmayı kabul etmişti. İngiltere, Fransa ve Almanya‘dan oluşan E3 grubu ile İran, en son 16 Mayıs’ta yine İstanbul’da bir araya gelmişti. O toplantıda taraflar, ABD ile İran arasında süren dolaylı müzakerelere paralel olarak diplomatik temasların sürdürülmesi konusunda fikir birliğine varmıştı.
Kesintiye Uğrayan Müzakere Süreci ve “Tetik Mekanizması” Endişesi
İran ile ABD arasındaki müzakere süreci devam ederken, İsrail’in 13 Haziran’da İran’a yönelik saldırısı sonrası hem ABD hem de Avrupa ile yürütülen görüşmeler durma noktasına gelmişti. Tahran yönetimi, 2015 anlaşmasıyla kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının geri getirilmesini sağlayabilecek ve “tetik mekanizması (snapback)” olarak bilinen maddenin Avrupa tarafından işletilmesinden endişe duyuyor. Süresi 18 Ekim‘de dolacak olan bu mekanizmanın, nükleer programla ilgili bir çözüm bulunamaması halinde Avrupalı ülkeler tarafından daha erken aktive edilebileceği belirtiliyor.
2015 Nükleer Anlaşması ve Sonrası Yaşananlar
İran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi (ABD, Çin, Rusya, İngiltere, Fransa) ve Almanya arasında 14 Temmuz 2015’te, yaptırımların kaldırılması karşılığında Tahran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandıran kapsamlı bir anlaşma imzalanmıştı. Ancak ABD, 2018’de anlaşmadan tek taraflı olarak çekilerek İran’a yönelik yaptırımları yeniden uygulamaya koydu. İran, Avrupalı ülkelerden ABD yaptırımlarını telafi edecek adımlar atmasını talep etse de, bu konuda somut bir ilerleme kaydedilemedi.
Bu gelişmeler üzerine İran, bir yıl sonra anlaşmadaki taahhütlerini kademeli olarak askıya almaya başladı ve zamanla yüksek düzeyli uranyum zenginleştirme gibi faaliyetlere yeniden yöneldi. İngiltere, Fransa ve Almanya ise ABD’nin çekilmesine rağmen anlaşmada yer alan ve İran’a BM yaptırımlarını yeniden uygulama imkanı tanıyan “snapback” maddesini işletme tehdidini gündemde tutuyor.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi ise Avrupalı tarafların, “anlaşmanın temellerini ihlal ettikleri” ve “anlaşmadaki katılımcı rollerini kaybettikleri” gerekçesiyle bu mekanizmayı harekete geçirecek hukuki bir dayanağa sahip olmadıklarını savunmuştu.