İstanbul’da Kritik Nükleer Müzakereler Sona Erdi
İran ile Avrupa’nın önde gelen ülkeleri İngiltere, Fransa ve Almanya (E3) arasında nükleer faaliyetler üzerine İstanbul’da gerçekleştirilen kritik görüşmelerin ikinci turu tamamlandı. İran tarafını Dışişleri Bakan Yardımcıları Mecid Tahtrevançi ve Kazım Garibabadi‘nin temsil ettiği müzakereler, önemli gündem maddeleriyle gerçekleşti.
İran’ın İstanbul Başkonsolosluğu’nda yerel saatle 10.00‘da başlayan ve basına kapalı olarak yürütülen görüşmeler, yaklaşık üç buçuk saat sürerek 13.30‘da sona erdi. Dışişleri bakan yardımcıları düzeyindeki toplantıya yerli ve yabancı basın mensupları tarafından yoğun bir ilgi gösterildi.
Müzakere Sürecinin Arka Planı
Bu görüşme, 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmanın Avrupalı taraflarının talebi üzerine düzenlendi. İran ile E3 grubu, ilk olarak 16 Mayıs‘ta yine İstanbul’da bir araya gelmiş ve ABD ile İran arasında devam eden dolaylı müzakerelere paralel olarak temasların sürdürülmesi yönünde anlaşmaya varmıştı.
İsrail Saldırılarının Sürece Etkisi
Müzakere süreci, daha önce hassas bir dönemden geçmişti. İran ve ABD arasındaki görüşmeler devam ederken, İsrail’in 13 Haziran‘da İran’a yönelik başlattığı saldırılar, hem ABD hem de Avrupa ile yürütülen diplomatik süreci sekteye uğratmıştı.
‘Tetik Mekanizması’ Endişesi ve 2015 Anlaşması
Görüşmelerdeki en önemli konulardan biri, ‘tetik mekanizması (snapback)‘ olarak bilinen maddedir. İran, bu mekanizmanın Avrupa ülkeleri tarafından işletilerek 2015 nükleer anlaşmasıyla kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının geri getirilmesinden endişe duyuyor. Bu mekanizmanın geçerlilik süresi 18 Ekim‘de doluyor ve eğer bir çözüm bulunamazsa, Avrupa ülkelerinin bu tarihten önce mekanizmayı devreye sokabileceği değerlendiriliyor.
2015 Nükleer Anlaşmasının Geçmişi
14 Temmuz 2015‘te İran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya arasında, yaptırımların kaldırılmasına karşılık Tahran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandırmasını öngören bir anlaşma imzalanmıştı. Ancak ABD, 2018 yılında anlaşmadan tek taraflı olarak çekilerek İran’a yönelik yaptırımları yeniden uygulamaya koymuştu. İran, Avrupalı taraflardan ABD yaptırımlarını telafi edecek adımlar atmasını talep etse de bu konuda somut bir ilerleme kaydedilememişti.
Bu gelişmenin ardından Tahran, anlaşmadaki taahhütlerini aşamalı olarak durdurmuş ve yüksek düzeyli uranyum zenginleştirme gibi faaliyetlere yeniden başlamıştı. E3 ülkeleri ise anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle İran’a karşı BM yaptırımlarını yeniden getirme imkanı tanıyan ‘snapback’ maddesini işletme tehdidini gündemde tutuyor. İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi ise Avrupalıların anlaşmanın temellerini ihlal ettikleri için bu mekanizmayı kullanma hakkına sahip olmadığını savunuyor.