İran Nükleer Programı İçin İstanbul’da Kritik Müzakere
İran ve Avrupa ülkeleri arasında, Tahran’ın nükleer programı üzerindeki anlaşmazlıkları çözmek amacıyla cuma günü İstanbul’da önemli bir diplomatik görüşme gerçekleştirildi. Bu toplantı, İran ile İsrail arasında haziran ayında yaşanan ve 12 gün süren çatışmaların ardından taraflar arasındaki ilk yüz yüze temas olması nedeniyle büyük önem taşıyor. Söz konusu çatışmalar sırasında ABD bombardıman uçaklarının İran’daki nükleer tesisleri hedef aldığı biliniyor.
İngiltere, Fransa ve Almanya’dan oluşan Avrupalı temsilciler, İranlı yetkililerle İran’ın İstanbul’daki konsolosluk binasında bir araya geldi. Görüşmelerin merkezinde, 2015 nükleer anlaşmasıyla kaldırılan yaptırımların yeniden uygulanma ihtimali yer alıyor. Anlaşma uyarınca İran, nükleer faaliyetlerini kısıtlamayı ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) denetimlerini kabul etmişti.
‘Snapback’ Mekanizması Masada
Adının açıklanmaması koşuluyla konuşan Avrupalı bir diplomat, yaptırımların otomatik olarak yeniden devreye girmesini sağlayan ‘snapback’ (geri tepme) mekanizmasının hâlâ masada olduğunu belirtti.
“İran’dan inandırıcı diplomatik adımlar, UAEA ile tam işbirliğine dönüş ve zenginleştirilmiş uranyum stoku konusunda somut ilerleme görmemiz hâlinde, snapback mekanizmasının tetiklenmesi ertelenebilir.”
Avrupalı liderler, müzakerelerde ilerleme kaydedilmemesi durumunda yaptırımların ağustos sonuna kadar geri getirileceğini duyurmuştu.
Tahran’ın Güven ve Tehdit Mesajları
Tahran yönetimi ise ABD’nin 2015 anlaşmasından tek taraflı çekildiğini hatırlatarak, Washington’un öncelikle güven inşa etmesi gerektiğini savunuyor. İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Kazım Garibabadi, ülkesinin diyaloğa açık olduğunu ancak “İran’ın ABD’ye hiçbir güveni kalmadığını” ifade ederek güvenin yeniden tesis edilmesinin zorunluluğuna dikkat çekti.
Garibabadi, İstanbul’daki görüşmelerin ‘askeri müdahale gibi gizli gündemlere sahne olmaması gerektiğini’ de vurguladı. Ayrıca, İran’ın uranyum zenginleştirme hakkının ‘meşru ihtiyaçlar’ doğrultusunda tanınması ve yaptırımların kaldırılması gerektiğini belirtti. Tahran, yaptırımların geri dönmesi halinde Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması’ndan (NPT) çekilme tehdidini de sürdürüyor.
Görüşmenin Arka Planı ve Mevcut Durum
Toplantıya İran heyeti adına Dışişleri Bakan Yardımcısı Mecid Taht-e Revanci başkanlık etti. 2015’teki nükleer anlaşmanın imzacıları arasında İngiltere, Fransa, Almanya, ABD, Rusya ve Çin bulunuyordu. Ancak ABD, 2018’de Başkan Donald Trump döneminde anlaşmadan çekilmişti. Anlaşmanın şartlarına göre, Rusya ve Çin’in ‘snapback’ yaptırımlarını veto etme hakkı bulunmuyor.
Batılı ülkeler diplomatik çözüm için zamanın daraldığı uyarısını yaparken, Tahran ise UAEA ile iş birliğini kısa süre önce askıya almıştı. UAEA’nın mayıs raporuna göre, İran’ın yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyum stoku 400 kilogramı aştı. Bu seviye, nükleer silah üretimi için gereken sınıra oldukça yakın olarak değerlendiriliyor.
Çarşamba günü El Cezire’ye konuşan İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, ülkesinin ‘yeni bir savaşa hazır’ olduğunu belirtirken, nükleer programlarının uluslararası hukuk çerçevesinde devam ettiğini ve nükleer silah üretme niyetleri olmadığını yineledi.