Tulumun Nefesiyle Geçen Bir Ömür: Usta Trajcov
Kuzey Makedonya’nın güneydoğusunda, Konçe kasabasına bağlı Dedino köyünde yaşayan 81 yaşındaki Trajcov, tam 66 yıldır elinden düşürmediği ve yerel dilde ‘gayda’ olarak bilinen tulumuyla ortak bir kültürel mirası yaşatmaya devam ediyor. Sanatla iç içe geçen ömrünün hikayesini paylaşan Trajcov, bu kadim enstrümanla henüz 15 yaşındayken tanıştığını belirtiyor.
Hayvanları Otlatırken Başlayan Müzik Tutkusu
Trajcov, tulum çalmaya nasıl başladığını şu sözlerle anlatıyor: “Annemin tulum çalan bir dayısı vardı. Onun bir tulumu vardı ve hayvanları otlatmaya çıkardığım zamanlarda tulum çalardı ve ben de tulumu öyle öğrendim.” Bu masum başlangıç, onu yurt dışında birçok festival ve programa taşıyan bir sanat yolculuğuna dönüştürmüş. Özellikle geleneksel Makedon giysileriyle sahne aldığında büyük ilgi gördüğünü ve herkesin kendisiyle fotoğraf çektirmek istediğini ifade ediyor.
“İlgi var, insanlar tulum dinlemek istiyorlar. Diğer enstrümanlar tulumdan daha kolay. Örneğin kaval, ağzınızdan bir şeyler ekleyerek çalarsınız ancak tambur ve tulum parmak ve beyinle çalınır.”
Usta sanatçı, elindeki tulumun 20 yıldan uzun süredir kendisine eşlik ettiğini ve bu sanatın gelecek nesillere aktarılması gerektiğini vurguluyor.
Karadeniz’den Ovçe Pole’ye Uzanan Ortak Kültürel Miras
Tulum, veya Kuzey Makedonya’daki adıyla gayda, Türkiye ile yapılan ortak başvuru sonucunda 2024 yılında UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne dahil edildi. Bu önemli gelişme, enstrümanın kültürel değerini uluslararası alanda tescilledi.
Enstrümanın Yapısı ve Coğrafyası
Türkiye’de genellikle Rize, Artvin, Ardahan, Erzurum ve Gümüşhane gibi illerde yaygın olan tulum, Kuzey Makedonya’da ise ülkenin doğu merkezinde yer alan Ovçe Pole bölgesine özgü bir enstrüman olarak biliniyor. İki ülke arasında çalınan enstrümanlar yapısal olarak bazı farklılıklar gösteriyor:
- Kuzey Makedonya Gaydası: Melodi borusu, sabit ses borusu, üfleme borusu ve hava haznesi olmak üzere 4 kısımdan oluşur.
- Türkiye Tulumu: Melodi borusu, üfleme borusu ve gövdeden (hava haznesi) oluşur.
Halk müziğinin ayrılmaz bir parçası olan gayda veya tulum, düğünler, festivaller ve özel kutlamalarda çalınarak kültürel canlılığın devamını sağlıyor.