Umut ve Edebiyat: Melih Cevdet’ten Fethi Naci’ye Bir Bakış
Melih Cevdet Anday, ünlü “Telgrafhane” şiirinde memleketin durumu karşısında uykusu kaçanları şu dizelerle anlatır:
“Uyumayacaksın
Memleketinin hali
Seni seslerle uyandıracak
Oturup yazacaksın”
Uzmanların sağlıklı bir yaşam için düzenli uykuyu şart koştuğu günümüzde, gaflet uykusuna dalmak yerine memleketin ve dünyanın derdiyle uykusuz kalmayı seçenler de vardır. Anday’ın dizeleri bu durumu adeta özetler niteliktedir:
“Uyuyamayacaksın
Düzelmeden memleketin hali
Düzelmeden dünyanın hali
Gözüne uyku giremez ki…”
Bu dizelerdeki karamsarlığa ve “Bu dünya değişmez ki!” düşüncesine karşı en güçlü cevaplardan birini Fethi Naci verir. Naci, klasikleşmiş eseri “İnsan Tükenmez”de bu düşünceyi benimseyenleri eleştirir:
“Dünyanın değişmesi çıkarlarına uygun gelmediği için dünyanın değişmesini istemeyenler, dünyanın değişmesinden korkanlar, dünyanın değişmediğini, değişmeyeceğini göstermeye çalışırlar…”
Fethi Naci, bu eserinde “İnsan tükenmez” ifadesini, Türk edebiyatının temel alması gereken bir ilke olarak sunar. Bu ilke, daha insanca bir dünyaya, insanların özgür ve eşit yaşayacağı bir kardeşlik toplumuna olan inancı temsil eder.
Bilinçli İyimserlik Kavramı
Peki, bu düşünce basit bir iyimserlik midir? Fethi Naci’ye göre evet, ancak bu herhangi bir iyimserlik değil; bilinçli bir iyimserliktir. Bu, zorlukların aşıldığını görmekten ve aşılacağına inanmaktan doğan bir güçtür.
Bilinçli iyimserlik, insanın gücüne inanmayı ve ona hak ettiği değeri vermeyi gerektirir. Burada bahsedilen insan, soyut bir varlık değil, yaşadığı toplum içinde var olan, o toplumu ileriye taşıma potansiyeline sahip bireydir. Naci’ye göre bir yazar, her şeyden önce kendi toprağının insanını ve toplumsal gerçekliğini derinlemesine bilmelidir. Çünkü yazmak, aynı zamanda bir yaşam deneyimi gerektirir. Düşünceleri ile yaşantısı arasında uçurum olanların gerçek bir yazar olamayacağını, ortaya çıksa bile metinlerin kuru ve renksiz kalacağını vurgular.
Yaşar Kemal ve ‘Teneke’ Örneği
Naci için en önemli koşul, yazarın “İnsan tükenmez” ilkesine sadık kalmasıdır. Bu ilkeyi en iyi uygulayan yazarlardan biri olarak Yaşar Kemal‘i örnek gösterir:
“Yaşar Kemal’in ‘Teneke’sinde insanların şöyle bir doğruluşları vardır. Köyden, köylüden bahseden hikâyelerde görmeye alışık olduğumuz ezilen, sefalet çeken, işleri oluruna bırakmış… insanlar yerine bu kuvvetler karşısında direnen, seslerini yükselten, aynı gaye için hep beraber yürüyen insanlar.”
“Teneke” romanının en büyük başarısı, memleket insanına yeni bir bakış açısı getirmesidir; doğru anlaşılmış bir gerçekliğin ürünüdür. Buradaki “gerçek”, donmuş ve statik bir durum değil, sürekli bir oluş halidir. Yazar, bu oluşun içinde bir fener görevi görerek toplumun geleceğe yol bulmasına yardımcı olur. Edebiyatın sezgisel gücü, bilime ve felsefeye olduğu gibi toplumlara da öncülük edebilir. Yeter ki cesaretle “İnsan tükenmez” denilebilsin.
* Kaynak: Fethi Naci, İnsan Tükenmez, Adam Yayıncılık.