Türkiye’nin denizlerinde yaşayan ve sayısız canlı türüne yuva olan siyah ve taş mercanlar, deniz ekosisteminin sürdürülebilirliği için hayati bir öneme sahiptir. Ancak bu değerli canlılar, iklim değişikliği, kirlilik, hedef dışı avcılık ve süs eşyası olarak kullanılma gibi ciddi insan kaynaklı tehditlerle yüzleşmektedir.
On binlerce yıllık geçmişleriyle denizlerin hafızası olarak kabul edilen mercanlar, özellikle taş mercanların oluşturduğu resiflerle adeta denizlerin ormanları görevini görür. Deniz yaşamının yaklaşık %25’ine ev sahipliği yapan bu yapılar, binlerce balık ve omurgasız türü için kritik barınma, üreme ve beslenme alanları sağlar. Türk Deniz Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) araştırmalarına göre, mercanlar aynı zamanda denizlerin karbon döngüsünde de kilit bir rol oynamaktadır.
Bu kritik ekosistemi korumak amacıyla, 2023’te “Denizlerin Geleceği: Deniz Çayırları” projesini başlatan Türkiye İş Bankası ve TÜDAV, şimdi de “Denizlerin Ormanları: Mercanlar” adıyla yeni bir koruma projesini hayata geçirdi.
“Denizlerin Ormanları: Mercanlar” Projesinin Hedefleri
“Dünya bizim, gelecek bizim” vizyonuyla başlatılan proje, özellikle Marmara Denizi ve Kuzey Ege‘de, Marmara Adası, Gökçeada ve Bozcaada çevresindeki endemik siyah mercan (Savalia savaglia) ve taş mercan (Cladocora caespitosa) türlerinin korunmasına odaklanıyor. Üç yıl sürecek projenin ana hedefleri şunlardır:
- Uzaktan kumandalı su altı araçları (ROV) ve taramalı sonar teknolojisiyle mercan popülasyonlarının haritalandırılması ve yayılım alanlarının belirlenmesi.
- İklim değişikliğinin bu hassas türler üzerindeki etkilerinin uzun vadeli ve karşılaştırmalı olarak izlenmesi.
- Ölü mercan örnekleri üzerinden yapılacak analizlerle iklimsel değişimlerin etkilerinin bilimsel olarak kaydedilmesi.
- Mercanların doğal yaşam alanlarını korumaya yönelik saha çalışmaları yürütülmesi.
- Hayalet ağlar gibi tehditlere karşı, özellikle siyah mercanların yoğun olduğu bölgelerde temizlik operasyonları düzenlenmesi.
- Trol avcılığının mercan ekosistemlerine verdiği zararın tespiti için bir envanter çalışması yapılması.
- Yasa dışı mercan avcılığının ve akvaryum ticaretinin önlenmesi amacıyla balıkçılarla iş birliği yapılarak farkındalık oluşturulması.
- İstanbul, Tekirdağ, Çanakkale, Bursa ve Balıkesir’deki okullarda öğrencilere yönelik eğitim seminerleri düzenlenmesi.
İzlem Erdem: “Finansmanın Doğru Yerde Kullanılması Gerekir”
İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı ve Sürdürülebilirlik Lideri İzlem Erdem, projenin Gökçeada’daki tanıtımında yaptığı konuşmada, sürdürülebilirlik alanında somut adımlar atma zorunluluğuna dikkat çekti.
“Hepimiz geleceği de düşünerek kaynakları en verimli, en doğru şekilde kullanmakla sorumluyuz. Finans sistemi ülkenin belkemiğidir ve finansmanın doğru yerlerde kullanılması gerekir. Küresel iklim değişikliğinin neden olduğu sorunların ve gezegenimizin karşı karşıya olduğu risklerin farkındayız. Bu bilinçle, etki alanımızın genişliğini de dikkate alarak iyi bir kurumsal vatandaş olmak istiyoruz.”
“Amacımız Buradaki Ekosistemi Canlı Tutmak”
Erdem, doğru paydaşlarla çalışmanın önemini vurgulayarak, TÜDAV ile ortak hedefler doğrultusunda ilerlediklerini belirtti. 2021’deki müsilaj felaketinin denizler konusundaki farkındalığı artırdığını söyleyen Erdem, “Deniz Çayırları projesinin ardından şimdi de Akdeniz Havzası’nın ikinci büyük ekosistemi olan mercanlar için harekete geçtik. Amacımız buradaki ekosistemi canlı tutmayı başarabilmek, doğru veri akışını sağlamak ve bu verilerle yeni projeler üretmektir,” diye ekledi.
Prof. Dr. Bayram Öztürk: “Siyah ve Taş Mercanlar Tehdit Altında”
TÜDAV Başkanı Prof. Dr. Bayram Öztürk ise 400’den fazla canlıya ev sahipliği yapan taş mercanların ve siyah mercanların, özellikle balıkçı ağları nedeniyle büyük zarar gördüğünü ifade etti. Öztürk, Akdeniz’deki deniz suyu sıcaklık artışının mercanlar üzerindeki olumsuz etkilerine dikkat çekti.
“Son 50 yılda Akdeniz’de deniz suyu sıcaklıkları ortalama 1,5°C, Kuzey Ege’de ise 1,6°C arttı. Bu durum, taş mercanlarda beyazlaşmaya ve biyolojik çeşitlilik kaybına yol açıyor. Yılda sadece 2 ila 5 milimetre büyüyebilen bu canlılar son derece hassas. Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Kırmızı Listesi’nde yer alan bu tür, önerimizle 2022’de Türkiye’de yasal koruma altına alındı.”
Prof. Dr. Öztürk, İş Bankası’nın desteğiyle başlatılan bu yeni projenin, deniz ekosisteminin sürdürülebilirliğine önemli bir katkı sunacağını belirtti.
