ABD Başkanı Donald Trump, Rusya’nın Ukrayna’da ateşkes ilan etmesi için tanıdığı süreyi kısaltarak 10-12 güne indirdiğini açıkladı. Bu gelişme, Rusya ile ticaret yapan ülkelere yönelik %100 oranında ikincil gümrük vergisi tehdidini yeniden gündeme getirdi ve Türkiye’nin bu durumdan nasıl etkilenebileceğine dair tartışmaları alevlendirdi.
Daha önce Kremlin’e 50 günlük bir mühlet veren Trump, 28 Temmuz’da İskoçya’da yaptığı konuşmada, ateşkes konusunda ilerleme kaydedilmemesi nedeniyle daha fazla beklemenin anlamsız olduğunu ifade etti. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy de bu kararı nedeniyle Trump’a teşekkürlerini iletti.
İkincil Gümrük Vergisi Nedir ve Neden Önemli?
İkincil gümrük vergisi, bir ülkeyle (bu durumda Rusya) ticaret yapan üçüncü ülkelerin, ABD’ye yaptıkları ihracatta ek vergiye tabi tutulması anlamına geliyor. Örneğin, Rusya’dan petrol veya doğal gaz alan bir ülke, ABD’ye sattığı ürünlerde %100’lük bir gümrük vergisiyle karşı karşıya kalabilir. Trump’ın bu stratejisi, Rusya’nın en önemli gelir kaynaklarından olan enerji ihracatını baltalamayı ve diğer ülkelerin Rusya’dan hammadde alımını engellemeyi amaçlıyor.
Ancak bu planın uygulanması, özellikle Avrupa, Asya, Afrika ve Güney Amerika’daki pek çok ülkenin Rusya ile ticari bağlarını sürdürmesi nedeniyle oldukça zorlu. Trump’ın tehdidini hayata geçirmesi, bu ülkeleri Rusya ile ticarete devam etmek veya ABD pazarına erişimi neredeyse imkansız hale getirecek ağır bir vergi arasında zor bir seçime zorlayacak.
Türkiye-Rusya Ticaretinin Boyutu ve Potansiyel Etkiler
Uluslararası ticaret verilerini derleyen OEC’nin 2023 rakamlarına göre Türkiye, Çin ve Hindistan’ın ardından Rusya’nın en büyük üçüncü ticaret ortağı konumunda. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileri de bu durumu destekliyor; Türkiye’nin 2024 yılında Rusya’dan ithal ettiği yakıtın değeri 32 milyar doları aştı.
Diğer yandan Türkiye, geçen yıl ABD’ye 14,4 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi. Türkiye’nin ABD’ye en çok ihraç ettiği ürünler şunlardır:
- Makine
- Kıymetli taşlar
- Motorlu taşıtlar
- Halı
- Silah
Bu sektörlere uygulanacak %100’lük bir gümrük vergisi, Türk ürünlerinin ABD pazarındaki rekabet gücünü tamamen ortadan kaldırabilir.
Uzmanlar Değerlendiriyor: Türkiye’ye İstisna Tanınır mı?
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, Türkiye’nin stratejik konumu ve diplomatik ilişkileri sayesinde bu yaptırımlardan muaf tutulabileceği görüşünde birleşiyor.
Süleyman Ecevit Sanlı: “Türkiye’ye Sert Bir Tedbir Beklemiyorum”
Türk-Amerikan İşadamları Derneği (TABA) Başkanı Süleyman Ecevit Sanlı, Trump’ın önceki başkanlık döneminde Türkiye’ye %10 gibi daha düşük oranlarda vergi uyguladığını hatırlatıyor. Sanlı, Türkiye’nin Rus petrolüne olan bağımlılığına ve Rusya’dan günlük yaklaşık 400 bin varil petrol ithal ettiğine dikkat çekiyor.
“Türkiye’nin Rusya ile komşu olmasından dolayı mecburi bir ilişkisi var. Türkiye ayrıca Ukrayna’yı destekliyor ve barış için girişimlerde de bulunuyor. Bu anlamda Amerikan yönetiminin Türkiye aleyhine sert bir tedbir alacağını düşünmüyorum.”
Prof. Mahmut Tekçe: “Risk, Siyasi Atmosfere Bağlı”
Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi’nden Prof. Mahmut Tekçe, riskin boyutunun ABD’nin politikayı ne kadar katı uygulayacağına bağlı olduğunu belirtiyor. Tekçe, Türkiye’nin geçmişte İran ve Rusya’ya yönelik yaptırımlardan muaf tutulduğunu hatırlatıyor.
“Dolayısıyla Türkiye’nin bu süreçte, diplomatik manevra alanı ve stratejik pozisyonu sayesinde belirli bir esneklik alanı yaratması muhtemel. Yaptırımların nasıl uygulanacağı, büyük ölçüde Washington-Ankara hattındaki siyasi atmosferle şekillenecek.”
Dr. Mühdan Sağlam: “Türkiye’ye İstisna Sağlanır”
TEPAV Enerji ve İklim Çalışmaları Merkezi’nden enerji politikaları uzmanı Dr. Mühdan Sağlam ise Türkiye’ye bir istisna tanınacağı, ancak işlerin bu raddeye gelmesinin düşük bir ihtimal olduğu görüşünde. Dr. Sağlam, Japonya gibi pek çok ABD müttefikinin de Rusya’dan gaz aldığını vurguluyor.
“Enerji hukuku bu konuda çok net: Mücbir sebep olmadıkça sözleşme ihlal edilemez, aksi takdirde büyük tazminatlar ödenmesi gerekir. AB de Rus gazından çekilirken bir anda kesmedi, sözleşmeleri yenilememe yoluna gitti.”
Dr. Sağlam, Türkiye’nin Rusya ile Mavi Akım sözleşmesinin bu yıl sonunda biteceğini ve ABD’nin bu süreçte baskı kurabileceğini, ancak Türkiye’nin bu durumda “Aynı fiyattan ve miktarda gazı sen ver” diyebileceğini ekliyor. Uzmana göre Türkiye bu konuda bir bekle-gör politikası izleyecektir.