Depremlerin ve Tsunamilerin Merkezi: Pasifik Ateş Çemberi Nedir?
Rusya’nın Kamçatka Bölgesi’nde yaşanan 8.8 büyüklüğündeki deprem, ABD’den Japonya’ya kadar pek çok ülkeyi tsunami alarmına geçirdi. Bu sarsıntının, gezegenimizdeki sismik faaliyetlerin büyük bir kısmının yaşandığı ünlü Pasifik Ateş Çemberi üzerinde meydana gelmesi, dikkatleri yeniden bu tehlikeli kuşağa çevirdi. Peki, bu çember tam olarak nedir, hangi bölgeleri kapsar ve neden bu kadar tehlikelidir?
“Pasifik Ateş Çemberi”, Pasifik Okyanusu’nu çevreleyen ve dünyadaki en büyük depremlerin, en şiddetli volkanik patlamaların ve en yıkıcı tsunamilerin yaşandığı halka şeklindeki bir bölgeyi ifade eder. Yaklaşık 40 bin kilometre uzunluğundaki bu kuşak, Şili’den başlayarak Güney Amerika kıyıları, Orta Amerika, Meksika, ABD’nin batı kıyıları, Alaska’nın güneyi, Aleut Adaları, Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Güney Pasifik Adaları ve Yeni Zelanda’ya kadar uzanır.
Pasifik Ateş Çemberi’ndeki Yıkıcı Depremler ve Dev Tsunamiler
Dünya genelindeki depremlerin yaklaşık %90’ı ve en büyük sarsıntıların %80’i, Şili’den Yeni Zelanda’ya uzanan bu hatta gerçekleşmektedir. Tarihin en yıkıcı felaketlerinden bazıları bu kuşak üzerinde yaşanmıştır. Öne çıkan bazı büyük felaketler şunlardır:
- 2011 Tohoku Depremi (Japonya): 9.1 büyüklüğündeki bu deprem, Fukuşima nükleer felaketini tetikledi.
- 1960 Büyük Şili Depremi: 9.5 büyüklüğünde ve 10 dakika süren bu deprem, kaydedilmiş en büyük sarsıntıdır.
- 2004 Hint Okyanusu Depremi: 9.1 büyüklüğündeki deprem ve sonrasında oluşan tsunami büyük can kaybına yol açtı.
- 1964 Alaska Depremi: 9.2 büyüklüğündeki bu sarsıntı, Kuzey Amerika’da kaydedilen en büyük depremdir.
Bu bölgedeki depremler, genellikle dev tsunamileri de beraberinde getirir. 2004’teki Hint Okyanusu depremi sonrası oluşan ve dalga boyları 15 metreye ulaşan tsunami, 227 binden fazla insanın hayatını kaybetmesine neden oldu. 2011’de Japonya’yı vuran tsunami ise yaklaşık 20 bin kişinin ölümüne ve Fukuşima Nükleer Santrali’nde tarihin en büyük nükleer felaketlerinden birinin yaşanmasına sebep oldu.
Gelecekte Beklenen Büyük Depremler
New York Times’a göre uzmanlar, kesin bir tarih veremeseler de bu bölgede yeni büyük depremlerin yaşanacağını öngörüyor. Gelecekteki büyük depremlerin merkez üssü olması beklenen fay hatları arasında Kaliforniya’nın San Andreas fayı, Japonya’nın Nankai Çukuru ve Pasifik Kuzeybatısı açıklarındaki Cascadia fayı bulunmaktadır. Ancak bu depremlerin ne zaman ve ne büyüklükte olacağı konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir.
Pasifik Ateş Çemberi’ni Oluşturan Jeolojik Yapı
Pasifik Ateş Çemberi, temel olarak kıtaları oluşturan tektonik levhaların sınırlarını çizen bir halkadır. Bu sınırlar, çoğunlukla bir levhanın diğerinin altına daldığı dalma-batma zonlarından oluşur. Halka, yerkabuğunun en büyük levhası olan Pasifik Levhası ile komşu levhalar arasındaki etkileşimle şekillenir. Bölgede 900’e yakın aktif volkanın bulunması, kuşağa “Ateş Çemberi” adının verilmesinin sebebidir.
Jeofizikçi ve ABD Jeoloji Araştırmaları Deprem Tehlikeleri Programı koordinatörü Michael Blanpied, “Pasifik, tamamen çok aktif sınırlarla çevrili olması bakımından benzersizdir,” diyerek bölgenin jeolojik önemini vurguluyor.
Bilimsel İşbirliği ve Gelecek Tahminleri
Araştırmacılar, riski daha iyi anlamak için bölgeler arasında sürekli iş birliği yapmaktadır. Dünya genelindeki hassas sismik cihaz ağları sayesinde, deprem ve tsunami gibi afetler hakkındaki bilgiler saniyeler içinde dünyaya iletilebilmektedir.
Yeni Zelanda Yer Bilimleri’nden sismolog Anna Kaiser, “Bu durum, Pasifik çevresindeki araştırmaları birbirine bağlıyor ve ortak bir sorunu ortaya koyuyor. Bilim insanları olarak dünyanın diğer bölgelerinden ve özellikle Pasifik çevresinden iş birliği yapıp ders çıkarmamız gerçekten önemli,” şeklinde konuşuyor.
Deprem Nedir ve Dünya’daki Dağılımı Nasıldır?
Deprem, yer kabuğundaki kırılmalar sonucu ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak yeryüzünü sarsması olayıdır. Depremler genel olarak üçe ayrılır:
- Tektonik Depremler: Fay hatları boyunca kaya bloklarının kaymasıyla oluşur.
- Volkanik Depremler: Volkanik faaliyetler sonucu meydana gelir.
- Çöküntü Depremleri: Yer altındaki boşlukların çökmesiyle oluşur.
Depremin açığa çıkardığı enerjiyi ölçen “büyüklük” objektif bir değerken, yarattığı hasarı ifade eden “şiddet” ise bölgeden bölgeye değişiklik gösterebilir. Dünya’daki büyük depremlerin %90’ı Pasifik Ateş Çemberi’nde, yaklaşık %5-6’sı ise Türkiye’nin de içinde bulunduğu Alp-Himalaya Deprem Kuşağı‘nda meydana gelir.
Tarihin En Büyük ve En Ölümcül Depremleri
Tarih boyunca kaydedilen en dikkat çekici depremlerden bazıları şunlardır:
- Dünyanın En Büyük Depremi: 22 Mayıs 1960’ta Şili’de meydana gelen 9,5 büyüklüğündeki depremdir. Bu sarsıntı 1655 kişinin ölümüne ve 2 milyon kişinin evsiz kalmasına yol açmıştır.
- Dünyanın En Ölümcül Depremi: 1556’da Çin’de yaşanan ve yaklaşık 830 bin kişinin hayatını kaybetmesine neden olan depremdir.
- Yine Çin’de 1976’da meydana gelen bir başka deprem ise 250 binden fazla can kaybına neden olmuştur.