Pezekşiyan’ın Tartışma Yaratan Zengezur Açıklaması
İran’ın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, komşu ülkelerle ilişkilere vurgu yaparak Zengezur Koridoru gibi konularda endişeye gerek olmadığını ve İran’daki hassasiyetlerin azaltılması gerektiğini belirtti. Pezeşkiyan, “Komşularımız ve bölge ülkeleriyle ilişkilerimizi ve işbirliğimizi geniş bir perspektiften değerlendirdiğimizde ülkenin kuzeybatısındaki sınır geçişleri gibi detaylı konular hakkında endişelenmemize gerek yok” ifadelerini kullandı. Bu açıklamalar, bazı muhafazakar çevreler tarafından konuyu hafife almakla eleştirildi.
Uzman Görüşü: “Daha Gerçekçi ve Yapıcı Bir Manevra”
İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) Başkanı Doç. Dr. Serhan Afacan, Pezeşkiyan’ın açıklamalarını AA muhabirine değerlendirdi. Afacan, bu çıkışı “Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın halihazırda konuya daha olumlu yaklaşması” ve “İsrail ile yaşanan gerilim sonrası Tahran’ın yeniden konumlanma çabası” olarak yorumladı.
Bölgesel Dinamikler ve Paşinyan’ın Rolü
Afacan, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın konuya artık daha olumlu yaklaştığını vurguladı. Paşinyan’ın, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmek üzere İstanbul’a geldiğinde yaptığı açıklamaları hatırlatan Afacan, şu ifadeleri aktardı:
“Paşinyan, ‘Barış Kavşağı‘ olarak adlandırdığı projenin bir şekilde gerçekleşeceğini belirterek, Türkiye’nin bunu Büyük Turan hedefinin parçası olarak gördüğü iddialarıyla ilgili ‘Gelsinler, geçsinler. Bunda ne kötülük var?’ demişti.”
Afacan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Paşinyan arasındaki yapıcı görüşmelere de dikkat çekerek, “ABD ve hatta Rusya’nın da projeye olumsuz yaklaşmadığı hesaba katılırsa İran artık itirazlarının gidişatı değiştirmeyeceğini biliyor. Dolayısıyla Pezeşkiyan’ın açıklaması İran’ın daha gerçekçi ve sürecin dışında kalmamaya dönük bir manevradır” dedi.
İran’ın Dış Politikada Yeniden Konumlanma Çabası
Afacan’a göre, Pezeşkiyan’ın açıklamasındaki bir diğer önemli faktör, 12 günlük İran-İsrail çatışması sonrası Tahran’ın dış politikasını yeniden şekillendirme arayışıdır. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed Rıza Arif‘in “Komşu ve bölge ülkeleriyle ilişkilerin geliştirilmesi, İran İslam Cumhuriyeti için artık bir taktik değil, bir strateji haline gelmiştir” sözlerini hatırlatan Afacan, Tahran’ın Kalkınma Yolu Projesi ve Zengezur Koridoru’na karşı çıkarak bu stratejiyi hayata geçiremeyeceğini belirtti.
“Özetle söylemek gerekirse İran’da ülkenin geleceğine ilişkin ‘küçük olsun bizim olsun’ mantığından hareket edenlerle ‘iş birliğine dayalı ve pozitif angajmanı’ önceleyen yaklaşım arasında uzun süredir görülen ama halihazırda daha da belirginleşen bir ayrışma var. Pezeşkiyan’ın Zengezur Koridoru açıklaması ikinci yaklaşımı yansıtıyor.”
Uzman Görüşü: “Rasyonel Bir Adım”
Milli İstihbarat Akademisi Başkan Yardımcısı Dr. Hakkı Uygur ise Pezeşkiyan’ın ifadelerini, İran’ın kendi jeopolitik konumunu güçlendirme isteği olarak değerlendirdi.
“İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın Zengezur koridorunu ima eden açıklaması önemli. Zira bazı İranlı yetkililerin 2020’deki Karabağ Savaşı’ndan beri iddia ettiklerinin aksine mezkûr koridor, İran’ın ulusal çıkarlarına hiçbir zarar vermiyor.”
Uygur, küresel bağlantı projelerinin rekabet ettiği bir ortamda İran’ın da kendi konumunu güçlendirmek istediğini, ancak Zengezur koridorunun nihayetinde Azerbaycan ve Ermenistan arasında ikili bir anlaşmaya bağlı olduğunu belirtti.
Bölgesel Güvenlik ve Komşuluk İlişkileri
Uygur, Pezeşkiyan’ın yapıcı açıklamasının ardında 13 Haziran’daki İsrail saldırısı sonrası değişen bölgesel denklemin olabileceğine işaret etti. Türkiye ve Azerbaycan gibi ülkelerin gerilim sırasında İran’ın istikrarını önceleyen bir tavır sergilemesinin Tahran’daki güvenlik algılarını etkilemiş olabileceğini söyledi.
“Tahran’ın bölgesel gelişmeler konusundaki maksimalist tutumu kendisi için çok önemli komşularını kaybetmesine yol açabilir. ABD, Avrupa Birliği ve İsrail tarafından hem ekonomik hem de askeri kuşatma altındaki bir ülke için bunun sonuçları ağır olabilir.”