Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde, Roma İmparatorluğu döneminde önemli bir askeri üs olarak hizmet veren tarihi Zerzevan Kalesi‘nde devam eden arkeolojik kazılar, tarihe ışık tutan yeni bir keşfe sahne oldu. Çalışmalar neticesinde, yaklaşık 1800 yıllık bir su dağıtım sistemi gün yüzüne çıkarıldı.
Üç bin yıllık köklü bir geçmişe sahip olan kale, 124 metre yükseklikteki kayalık bir tepe üzerinde konumlanıyor. Stratejik konumuyla antik ticaret yollarının kesişim noktasında bulunan ve tarih boyunca pek çok medeniyetin mücadelesine tanıklık eden Zerzevan, özellikle son yıllarda keşfedilen Mithras Tapınağı ile dünya çapında bir üne kavuştu. 2020 yılında UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’ne dahil edilen kale, arkeolojik buluntularıyla tarih ve bilim dünyasının odağında yer alıyor.
Roma’nın Mühendislik Dehası Ortaya Çıktı
Kazı çalışmalarını 2014 yılından bu yana yürüten Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Aytaç Coşkun, bugüne kadar kale içinde çok sayıda su sarnıcı, yeraltı yapısı, depo ve konutun ortaya çıkarıldığını belirtti. Coşkun, bu yılki çalışmaların en önemli sonucunun, suyun kale içindeki yapılara dağıtımını sağlayan sistemin ilk kez tespit edilmesi olduğunu vurguladı.
“Kalede Roma’nın büyük bir mühendislik harikası olan su sistemi bulunuyor. Su, 8,5 kilometre uzaklıktaki kaynaklardan kemer ve kanallar aracılığıyla kaleye taşınıyor ve devasa tonozlu sarnıçlarda depolanıyordu. Yeni keşfettiğimiz bu dağıtım sistemi ise depolanan suyu konutlara ve Mithras Tapınağı gibi önemli yapılara aktarıyordu.”
Antik Dönemde Basınçlı Su Sistemi Kullanılmış
Prof. Dr. Coşkun, sistemin teknik detaylarına ilişkin önemli bilgiler paylaştı. Kazılar sırasında pişmiş topraktan yapılmış künk borulara rastladıklarını belirten Coşkun, bu bulgunun antik dönemde basınçlı sistem kullanıldığının somut bir kanıtı olduğunu ifade etti.
“Bu özel borular sayesinde su, yerçekimine karşı koyarak yüksek seviyelere basınçla çıkarılabiliyordu. Bu mühendislik harikası, suyun kalenin her alanına eşit ve kesintisiz bir şekilde dağıtılmasını sağlamış. Tonozlu sarnıçta kurulan küçük bir şelale düzeni, ardından kanallarla bu dağıtım sistemine bağlanmış.”
Olası Kuşatmalara Karşı Binlerce Tonluk Su Rezervi
Kazı alanında, sisteme ait boruların yanı sıra askerlerin ve sivil halkın suyu taşımak için kullandığı mataralara ait parçalar da bulundu. Zerzevan Kalesi’ndeki sarnıçların toplam kapasitesinin on binlerce ton olduğu, ancak kalede yaşayan nüfusun sadece 1600 kişi civarında olduğu tahmin ediliyor. Bu durum, olası bir kuşatma anında dışarıya çıkma ihtiyacı duymadan uzun süre dayanabilmek için devasa su rezervleri ve yeraltı yaşam alanları inşa edildiğini gösteriyor.
Prof. Dr. Coşkun, keşfedilen bu gelişmiş sistemin, Roma İmparatorluğu’nun mühendislik ve mimaride ulaştığı ileri seviyenin canlı bir örneği olduğunu sözlerine ekledi.
Tarihin Kalbinde Stratejik Bir Kale
Diyarbakır ile Mardin arasındaki antik yol güzergahında yer alan Zerzevan Kalesi, Asur dönemine dek uzanan tarihiyle dikkat çekiyor. Özellikle Roma döneminde stratejik önemi artan yerleşim, MS 3. yüzyılda inşa edilmiş ve 639 yılında İslam orduları tarafından fethedilene kadar aktif olarak kullanılmıştır. Surları, kuleleri, kiliseleri, gizli geçitleri ve yeraltı tapınaklarıyla bölgenin en büyük arkeolojik alanlarından biri olan Zerzevan Kalesi, kazılar ilerledikçe Anadolu tarihinin bilinmeyen yönlerini aydınlatmaya devam ediyor.