Diplomaside ‘Persona Grata’ ve ‘Persona Non Grata’ Kavramları
Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Ankara Büyükelçisi ve aynı zamanda Suriye Özel Temsilcisi olan Tom Barrack, dikkat çeken bir diplomatik figür olarak öne çıkmaktadır. Devletler Hukuku’na göre diplomatik misyon şefleri, kendilerini görevlendiren devlet başkanı tarafından hazırlanan ve “itimatname” adı verilen bir güven mektubuyla görev yapacakları ülkeye gönderilir. Görev yapacakları ülkeden onay (agrement) alındıktan sonra “persona grata” yani makbul şahıs olarak kabul edilirler ve atamaları bu şekilde tamamlanır. Diplomatik dokunulmazlık zırhına sahip olan büyükelçilerin, görev yaptıkları devletin iç işlerine karışmama gibi temel bir yükümlülüğü vardır.
Ayrıca, bu diplomatların bulundukları ülkenin yasalarına ve düzenlemelerine aykırı eylem ve davranışlardan kaçınmaları esastır. Diplomatik bir görevin sona ermesi, ölüm, ihraç, istifa veya emeklilik gibi genel nedenlerle olabileceği gibi, özel durumlar da mevcuttur. Prof. Dr. Ömer İlhan AKİPEK’in “Devletler Hukuku” adlı eserinde belirttiği üzere, görevin sona erme nedenleri arasında geri çağrılma, persona non grata (istenmeyen şahıs) ilan edilme, iki ülke arasında savaş çıkması veya diplomatik ilişkilerin kesilmesi gibi durumlar da yer almaktadır.
Viyana Sözleşmesi Ne Diyor?
“Persona non grata” ilanıyla ilgili en temel hukuki metin, Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’dir. Sözleşmenin 9. maddesi bu durumu net bir şekilde düzenler:
“Kabul eden devlet, herhangi bir zaman ve kararının gerekçesini açıklamak zorunluluğunda olmaksızın, gönderen devlet misyon şefinin veya misyon diplomatik kadrosunun herhangi bir üyesinin istenmeyen şahıs (Persona non grata) olduğunu veya misyon kadrosunun herhangi bir başka üyesinin kabule şayan olmadığını bildirebilir. Bu takdirde, gönderen devlet, duruma göre, ilgili şahsı geri çağırır veya misyondaki görevine son verir. Bir şahıs kabul eden devletin ülkesine gelmeden önce de istenmeyen veya kabule şayan olmayan şahıs olarak ilan edilebilir.”
Sözleşmenin aynı maddesi, gönderen devletin yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda kabul eden devletin o kişiyi diplomat olarak tanımayı reddedebileceğini de belirtir.
Tom Barrack ve Anayasal Düzen Tartışmaları
İddialara göre, Büyükelçi Tom Barrack, Türkiye Cumhuriyeti’nin temel niteliklerine ve anayasal düzenine aykırı olarak nitelendirilebilecek demeçler vermektedir. Hatırlanacağı üzere 2021 yılında, tutuklu bulunan Osman Kavala lehine ortak bir açıklama yapan 10 ülkenin büyükelçisi (ABD dahil) için Cumhurbaşkanı Erdoğan, persona non grata ilan edilmeleri yönünde talimat verdiğini açıklamıştı. Ancak daha sonra bu büyükelçiler Dışişleri Bakanlığı’na çağrılarak konu kapatılmıştı.
Güncel olarak Tom Barrack’ın açıklamalarına karşı iktidar kanadından henüz belirgin bir tepki gelmemiştir. Sadece CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Lozan Antlaşması’na yönelik bazı ifadelere karşı çıkarak tepkisini dile getirmiştir. Yalnızca Ankara Büyükelçisi olarak değil, aynı zamanda farklı projelerin yöneticisi gibi hareket ettiği iddia edilen Barrack’ın durumunun, siyaset gündeminde daha fazla yer alması beklenmektedir. Geçmişte yaşanan “Yankee go home” mitinglerine atıfta bulunularak, bugünün gençliğinin de Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi ve Bursa Nutku ışığında tepki göstermesinin beklendiği ifade edilmektedir.
*Persona non grata: İstenmeyen adam.