Patatesin Gizemli Kökeni Çözüldü: Atası Yabani Domates Çıktı!
Dünyanın en temel besin kaynaklarından biri olan patates, ilk olarak binlerce yıl önce Güney Amerika’nın And Dağları’nda yetiştirilmeye başlandı ve 16. yüzyıldan itibaren küresel bir gıda haline geldi. Ancak bu önemli sebzenin evrimsel kökenleri şimdiye dek bir sır perdesiyle örtülüydü. Yapılan yeni bir genetik analiz, bu gizemi nihayet aydınlattı.
9 Milyon Yıllık Genetik Sır: Domatesle Melezlenme
Bilim insanları, 450 kültür patatesi ve 56 yabani patates türünün genomlarını derinlemesine inceledi. Bu kapsamlı analiz, patatesin soy ağacının yaklaşık 9 milyon yıl önce Güney Amerika’da yabani bir domates bitkisi ile patatese benzer bir türün doğal yollarla melezlenmesiyle başladığını ortaya koydu. Bu melezlenme, patatesin en belirgin özelliği olan ve yer altında besin depolamasını sağlayan yumrunun oluşumunu tetikledi. Araştırmacılar, bu yumru gelişiminde kilit rol oynayan iki temel geni de başarıyla tespit etti. Domates bitkisinde yenebilir kısım meyve iken, patateste bu görevi yumru üstlenmektedir.
Çin Tarım Bilimleri Akademisi’nden genom biyoloğu ve bitki ıslahçısı Sanwen Huang, Cell dergisinde yayımlanan çalışmayla ilgili olarak, “Patates, insanlık için en etkileyici temel gıdalardan biridir. Benzersiz besin değeri, kültürel yaygınlığı ve mutfaktaki çok yönlülüğüyle diğer mahsullerle kıyaslanamaz” dedi.
Besin Değeri Yeniden Tanımlanıyor
Huang, patatesin yalnızca bir karbonhidrat kaynağı olarak görülmemesi gerektiğini vurguladı. Patatesin besin profili oldukça zengindir:
- C Vitamini
- Potasyum
- Lif
- Dirençli Nişasta
Ayrıca doğal olarak glutensiz, düşük yağlı ve doyurucu bir besindir. Dirençli nişasta, ince bağırsakta sindirilmeyen, bunun yerine kalın bağırsakta fermente olarak yararlı bakterileri besleyen özel bir karbonhidrat türüdür.
Modern Patatesin Ataları ve Evrimsel Yolculuğu
Araştırmaya göre, günümüzde tükettiğimiz modern patatesin bilimsel adı Solanum tuberosum‘dur. Çalışmada belirlenen ataları ise Peru’da bulunan ve yumru üretmeyen patates benzeri bir tür olan Etuberosum ile domates bitkisinin atalarıdır. Bu iki türün ortak atasının yaklaşık 14 milyon yıl önce yaşadığı ve 5 milyon yıl sonra doğal yollarla yeniden melezlenebildikleri anlaşıldı.
Londra Doğa Tarihi Müzesi’nden botanikçi Sandra Knapp, bu melezleşme olayının And Dağları’nın hızla yükseldiği döneme denk geldiğini belirterek, “Bu olay, genetik karışımla yumru oluşumunu sağladı ve bu sayede bitki, soğuk ve kuru yeni dağlık habitatlara yayılabildi” diye ekledi.
Yumrular, bitkinin soğuk koşullara adapte olmasına, besin depolamasına ve eşeysiz üremeyle çoğalmasına olanak tanıdı.
Geleceğin Gıdası İçin Yeni Ufuklar
Bu keşfin, iklim değişikliği gibi çevresel zorluklara karşı daha dayanıklı patates türleri geliştirmek için önemli bir adım olduğu düşünülüyor. Dünya genelinde yaklaşık 5 bin patates çeşidi bulunmaktadır ve Peru merkezli Uluslararası Patates Merkezi’ne göre patates, pirinç ve buğdaydan sonra insan tüketimi için en önemli üçüncü gıdadır. Çin ise patates üretiminde dünya lideridir. Sanwen Huang, bu çalışmanın zararlı genetik mutasyonlardan arındırılmış yeni patates türleri geliştirmek için domatesi bir genetik iskelet (şasi) olarak kullanma potansiyelini doğurduğunu belirtti. Araştırmacılardan Zhiyang Zhang ise gelecekte hem domates meyvesi hem de patates yumrusu verebilen yeni bir mahsulün mümkün olabileceğini ifade etti.
Patates ve domates, patlıcangiller ailesine aittir; bu ailede tütün ve biber gibi bitkiler de yer alır. Sandra Knapp, insanların domateste meyveyi, patateste ise yumruyu tüketmesine rağmen iki bitkinin yapısal olarak çok benzediğini söyleyerek şu uyarıda bulundu: “Eğer şanslıysanız, patates bitkiniz meyve de verebilir – küçük yeşil domateslere benzeyen bu meyveleri yemeyin ama, tadı pek hoş değildir.”