İstanbul’da Kurtarılan Yavru Gorilin Geciken Yolculuğu
22 Aralık 2024 tarihinde Nijerya’dan Tayland’a yasa dışı yollarla götürülmeye çalışılırken İstanbul Havalimanı’nda bulunan ve “Zeytin” adı verilen yavru goril, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altına alınmıştı. Aradan geçen yedi ayın ardından Zeytin’in neden hala Türkiye’de olduğu ve bu durumun gelişimini nasıl etkilediği uzmanlar tarafından endişeyle takip ediliyor.
Uluslararası Süreç ve CITES Yükümlülükleri
Zeytin’in kurtarılmasının ardından, hem menşe ülke olan Nijerya hükümeti hem de her iki ülkenin taraf olduğu Nesli Tehlike Altındaki Yaban Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticareti Sözleşmesi (CITES) yetkilileri devreye girdi. Uzmanlar, CITES’ın el konulan canlı hayvanların ait oldukları ülkelere veya uygun bir koruma merkezine iadesini düzenleyen net hükümler içerdiğini vurguluyor.
Jane Goodall Enstitüsü Primat Uzmanı Aslıhan Niksarlı, Türkiye ve Nijerya’nın bu sürece bağlı kalma konusunda kararlı göründüğünü belirtiyor. Pan Afrika Koruma Merkezi Birliği (PASA), bu tür iadelerin düzenli olarak yapıldığını, örneğin Türkiye’nin daha önce 100’den fazla Afrika gri papağanını Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ne iade ettiğini hatırlatıyor. Nijerya hükümetinin gerekli belgeleri hazırlamasına rağmen, Zeytin’in Mart 2025’te planlanan iadesi gerçekleşmedi.
Türkiye’de Yalnızlık: Zeytin’in Gelişimi Tehlikede mi?
Uzmanlara göre Türkiye’de Zeytin’den başka bir goril bulunmuyor ve primatlar için özel, akredite bir rehabilitasyon merkezi de mevcut değil. Bu durum, sosyal canlılar olan goriller için ciddi bir sorun teşkil ediyor. Aslıhan Niksarlı, Zeytin’in kendi türüyle bir arada olmasının hayati önem taşıdığını belirtiyor:
“Bir goril; hatta genel olarak bir primat, bulaşıcı bir hastalık taşımıyorsa ya da asosyal davranışlar sergilemiyorsa asla yalnız yaşamamalıdır.”
PASA da bir hayvanın rehabilitasyon sürecinde doğal yaşam alanına benzer bir ortamda bulunması gerektiğini, böylece hayatta kalma içgüdülerini koruyabileceğini ifade ediyor. Nesli tehlike altında olan gorillerin kaçırıldıktan sonra rehabilite edilip doğaya kazandırılması büyük önem taşıyor.
Zeytin Nerede Tutuluyor ve Durumu Nasıl?
Tarım İl Müdürlüğü’nün açıklamalarına göre Zeytin, şu anda İstanbul’daki Polonezköy Hayvanat Bahçesi‘nde tutuluyor. Özel bir bakıcı eşliğinde yaşına uygun şekilde beslenen Zeytin’in zihinsel ve fiziksel gelişimi aktivitelerle destekleniyor. Ancak Zeytin’in ziyaret edilmesi, özellikle sağlık nedenleriyle yasak. Niksarlı, “Küçük yaştaki gorillerin bağışıklık sistemi henüz tam gelişmediği için, insanlardan bulaşabilecek hastalıklara karşı çok hassaslar. Bu yüzden ziyaret yasağı hem Zeytin’in sağlığı hem de uzun vadeli iyiliği için son derece kritik” diyor.
Nijerya’daki Yeni Yuvası Hazır: Drill Ranch
Zeytin’in, Nijerya’da bulunan ve PASA üyesi olan Drill Ranch isimli tesise gönderilmesi planlanıyor. Bu tesis, kurtarılmış hayvanların rehabilitasyonunda onlarca yıllık deneyime sahip ve halihazırda Bili adında üç yaşında dişi bir gorile ev sahipliği yapıyor. Drill Ranch yöneticileri Liza Gadsby ve Peter Jenkins, Zeytin’in yaşadığı travmaya dikkat çekiyor:
“Unutmayın ki annesi avcılar tarafından vuruldu ve Zeytin, annesi onu korumak için avcılara sırtını döndüğü için hayatta kaldı. Ölen annesinin altında kaldı, kaçırıldı ve oradan oraya taşınırken İstanbul’da kurtarıldı. İhtiyacı olan diğer gorillerle birlikte olmak ve mümkünse yeni bir goril ailesiyle vahşi hayata geri dönmek. Bu, Türkiye’de asla gerçekleşemeyecek bir senaryo.”
Yetkililer Süreci Takip Ediyor
Nijerya Çevre Bakanlığı’ndan Ajogwu Felix Ejeh, Zeytin’in iyi durumda olduğunu ve iadesi için iki hükümetin de özenle çalıştığını belirtti. Türk ve Nijeryalı uzmanlar, bakanlıkların ve CITES Türkiye’nin süreci yaban hayatı koruma taahhütlerine uygun şekilde yürüttüğüne inandıklarını ve Zeytin’e gösterilen bakımdan memnuniyet duyduklarını dile getiriyorlar. Yaban hayvanı kaçakçılığı, küresel ölçekte mücadele gerektiren ciddi bir suç olmaya devam ediyor.