İndeterminizm (Belirlenmezcilik) Nedir?
İndeterminizm, felsefede belirlenmezcilik ya da zorunsuzluk olarak da adlandırılan önemli bir akımdır. Temel olarak, evrendeki her olayın önceden belirlenmiş ve değişmez yasalara tabi olduğu fikrini savunan determinizm anlayışını reddeder. Bu görüşe göre, evrende nedensellik yasasına bağlı olmadan gerçekleşen olaylar ve olgular mevcuttur.
İndeterminist felsefe, özellikle insan iradesinin her zaman bir neden-sonuç ilişkisi içinde hareket etmediğini vurgular. İnsan, iradesinde özgürdür ve herhangi bir dış etki altında kalmadan, tamamen kendi özgür iradesine dayanarak tercihler yapabilir. Bu özgürlüğün doğal bir sonucu olarak, insanlar aldıkları kararların ve sergiledikleri davranışların sorumluluğunu da üstlenmek zorundadır. Eylemlerinde özgür oldukları için, bu eylemlerin sonuçlarından başka bir etkeni veya kişiyi sorumlu tutamazlar.
Indeterminist Görüşün Anlamı
İndeterminist görüş, hiçbir neden-sonuç ilişkisinin kaçınılmaz bir zincir oluşturmadığını savunan bir düşünce sistemidir. Bu bakış açısına göre, insanların eylemleri dış etkenlerden tamamen bağımsızdır ve iradeyi kısıtlayan ya da etki altına alan bir güç yoktur. İndeterminizmin en bilinen ve yaygın biçimlerinden biri iradecilik (voluntarizm) olarak öne çıkar.
Özetle, indeterminist görüş insanın mutlak bir özgür iradeye sahip olduğunu ve bu iradenin dış unsurlardan etkilenmediğini kabul eder. İnsan, kendi eylemlerini özgürce seçer ve bu eylemlerin getirdiği tüm sorumluluğu da taşır.
İndeterminizmin Temel İlkeleri Nelerdir?
İndeterminist felsefenin temel dayanakları şu şekilde özetlenebilir:
- İnsanların eylemleri, herhangi bir dış etki tarafından kesin olarak belirlenemez.
- İnsanlar, ahlaki eylemlerini gerçekleştirirken tamamen özgürdür.
- Bireyler, iradelerini tamamen kendi kontrolleri altında kullanırlar.
- Kişiler, ahlak yasalarına uyma ya da uymama kararını özgürce verirler.
- Kişilerin kendi özgür tercihleri, onlara doğrudan sorumluluk yükler.
- Bireyler, eylemlerini gerçekleştirirken hem özgürdürler hem de bu eylemlerden bizzat sorumludurlar.
İndeterminizm ve Ahlaki Özgürlük
İndeterminizm anlayışında, insanların ahlaki eylemlerini gerçekleştirirken özgür oldukları kabul edilir. Çünkü bu felsefeye göre, bireyin tercihlerini veya eylemlerini kısıtlayan ya da önceden belirleyen herhangi bir etken bulunmamaktadır. İnsan, kendi özgür iradesiyle hareket eder ve bu eylemlerin sonuçlarından sorumlu olur. Bireyin kendini özgür hissetmesi, toplumdaki ahlak kurallarına da yine özgür bir iradeyle uymasını sağlar.
Metafizik alanındaki bazı öğretiler, Tanrı karşısında insanın sorumluluk sorununu açıklamak amacıyla indeterminizme başvurmuştur. Bu düşünceye göre Tanrı, her şeyi önceden bilmesine rağmen insana iyiyi ve kötüyü ayırt etme yeteneği ve özgürce karar verebilme iradesi vermiştir.
Her şeyin bir nedeni olması gerektiğini savunan determinizmin aksine, indeterminizm insanın özgür seçimlerini ve iradesinin hiçbir koşula veya şarta bağlanamayacağını savunarak felsefede önemli bir karşıt görüş oluşturur.