Yükselen sıcaklıklar ve sıklaşan sıcak hava dalgaları, yalnızca fiziksel sağlığımızı değil, aynı zamanda en karmaşık organımız olan beynimizi de derinden etkiliyor. Peki, bu aşırı sıcaklar beynimizin işleyişini nasıl değiştiriyor ve hangi nörolojik rahatsızlıkları tetikliyor?
Bu durumun en somut örneklerinden biri, Jake’in hikayesi. Jake, henüz beş aylıkken ilk tonik-klonik nöbetini geçirdi. Annesi Stephanie Smith, o anı, “Aşırı sıcaktı. Çok ısınmıştı ve hayatımızda göreceğimiz en korkunç şeye tanıklık ettiğimizi düşünüyorduk” sözleriyle anlatıyor. Nöbetlerin özellikle sıcak havalarda tetiklendiği fark edildi. Yapılan genetik testler sonucunda Jake’e, her 15 bin çocuktan birini etkileyen ve sıcaklıkla tetiklenen Dravet Sendromu teşhisi konuldu.
Uzman Görüşü: İklim Değişikliği ve Beyin Sağlığı
University College London’dan iklim değişikliğinin beyin üzerindeki etkileri konusunda öncü uzmanlardan Sanjay Sisodiya, Dravet Sendromu’nun sıcak havayla kötüleşen çok sayıda nörolojik hastalıktan sadece biri olduğunu belirtiyor. Epilepsi uzmanı olan Sisodiya, hastalarından sık sık sıcak havalarda daha fazla sorun yaşadıklarını duyduğunu ifade ediyor.
“Kendi kendime, ‘Tabii ya, iklim değişikliği beyni neden etkilemesin?’ diye düşündüm. Sonuçta beyindeki birçok süreç, vücudun sıcakla başa çıkmasında rol oynuyor.”
Sisodiya’nın araştırmaları, artan sıcaklık ve nemin birçok nörolojik ve psikiyatrik rahatsızlığı olumsuz etkilediğini gösteriyor. Örneğin, Avrupa’da yaşanan bir sıcak hava dalgasındaki fazla ölümlerin %7’si doğrudan nörolojik sorunlardan kaynaklanıyordu.
Sıcağın Beyin Üzerindeki Mekanizması
İnsan beyni, vücut ısısından nadiren bir dereceden fazla sapma gösterir. Vücudumuzun en çok enerji harcayan organı olarak kendi ısısını üretir ve bu ısının dengelenmesi gerekir. Kan damarları ağı, bu soğutma işleminde kritik bir rol oynar. Beyin hücreleri ısıya karşı son derece hassastır ve sıcaklık arttığında mesaj taşıyan moleküllerin etkinliği azalır. Sisodiya, bu durumu “Tüm parçaları birlikte düzgün çalışmayan bir saat gibi düşünebiliriz” diyerek açıklıyor.
Aşırı Sıcaklardan En Çok Kimler Etkileniyor?
Aşırı sıcaklar karar verme mekanizmasını bozabilir ve insanları daha fazla risk almaya itebilir. Ancak en büyük etkiyi nörolojik rahatsızlıkları olanlar yaşar.
- Nörolojik Hastalıklar: MS (Multiple Skleroz) gibi bazı hastalıklarda vücut sıcaklığının düzenlenmesi bozulabilir. Ayrıca, nörolojik ve psikiyatrik rahatsızlıklarda kullanılan bazı ilaçlar terlemeyi etkileyerek güneş çarpması riskini artırır.
- Uyku ve Ruh Hali: Artan gece sıcaklıkları uyku kalitesini düşürür. Birçok epilepsi hastası için uykusuzluk, nöbet riskini artıran önemli bir faktördür.
- Demans Hastaları: Kanıtlar, sıcak hava dalgalarında bunama hastalarında hastaneye yatış ve ölüm oranlarının arttığını gösteriyor. Bilişsel engelleri nedeniyle yeterli sıvı almak veya sıcaktan korunmak gibi önlemleri almakta zorlanabilirler.
Felç Riski ve Sağlık Eşitsizlikleri
Artan sıcaklıklar, felç vakalarında ve buna bağlı ölümlerde de bir artışla ilişkilendirilmiştir. Sussex Üniversitesi Hastanesi’nden Geriatri uzmanı Bethan Davis, yapılan bir araştırmaya dikkat çekiyor:
“Bu çokmuş gibi görünmeyebilir. Fakat dünya genelinde her yıl yedi milyon kişi felçten ölüyor. Sıcaklık yılda 10 binden fazla ek ölüme yol açıyor olabilir.”
Davis, bu durumun özellikle iklim değişikliğinden en çok etkilenen orta ve düşük gelirli ülkelerde sağlık eşitsizliklerini daha da derinleştireceği uyarısında bulunuyor.
Gelecek Nesiller de Risk Altında
Londra’daki Imperial College’tan küresel kadın sağlığı profesörü Jane Hirst, aşırı sıcaklarla prematüre doğumlar arasında bir bağ olduğunu belirtiyor. Erken doğum, çocuklarda beyin gelişiminde gecikmelere ve bilişsel sorunlara yol açabilmektedir. Bir çalışma, sıcak hava dalgalarının erken doğumların %26’sıyla ilişkili olduğunu saptamıştır.
Küresel Kaynama Çağı ve Beynimiz
İklim değişikliği, dolaylı yollardan da beynimizi tehdit ediyor. Artan sıcaklıklar, beyni koruyan kan-beyin bariyerini zayıflatarak toksinlerin ve virüslerin beyin dokusuna ulaşma riskini artırabilir. Ayrıca, Zika, dang humması gibi nörolojik hastalıklara neden olan virüsleri taşıyan sivrisineklerin yaşam alanlarını genişletiyor.
Temmuz 2023’ün kayıtlara geçen en sıcak ay olması üzerine BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, “Küresel ısınma çağı sona erdi, küresel kaynama çağı geldi” demişti. Bilim insanları hala sıcağın beyni nasıl etkilediğini tam olarak anlamaya çalışsa da, iklim değişikliğinin yoğunlaştığı ve “sıcak beyin” döneminin yeni başladığı bir gerçek. En savunmasız olanları korumak için acil stratejiler geliştirmek hayati önem taşıyor.