Plastik Krizi Küresel Gündemde: 170’ten Fazla Ülke Tarihi Anlaşma İçin Buluşuyor
Geçtiğimiz yüzyılda üretimi hızla artan plastik, kimileri için bir mucize ürünken, kimileri içinse büyük bir çevre kirliliği kabusu haline geldi. Bilim insanlarının tahminlerine göre, okyanuslarda 200 trilyon plastik parçası yüzüyor ve acil önlem alınmazsa bu rakamın üç katına çıkması bekleniyor. 2022 yılında ülkeler, plastik atıkları ve zararlı kimyasalları azaltmak amacıyla yasal bağlayıcılığı olan küresel bir anlaşma hazırlama kararı almıştı. Ancak henüz bir uzlaşıya varılamadı. Bu hafta 170’ten fazla ülke, Cenevre’deki Birleşmiş Milletler (BM) konferansında bir araya gelerek bu kritik anlaşmayı sonuçlandırmaya çalışacak.
Plastik Neden Bu Kadar Değerli Hale Geldi?
İnsanlık, yüzyıllardır kauçuk gibi doğada bulunan plastikleri kullandı. Ancak 20. yüzyılda fosil yakıtlardan üretilen sentetik plastiklerin yaygınlaşmasıyla bir devrim yaşandı. Çok yönlülüğü, dayanıklılığı ve ısıya dirençli yapısı sayesinde kanalizasyon borularından hayat kurtaran tıbbi cihazlara kadar binlerce alanda vazgeçilmez oldu.
Ulusal Oşinografi Merkezi’nden Dr. Alice Horton, plastiğin etkileri tam olarak anlaşılmadan hızla yayıldığını belirtiyor: “Dünyadaki yaşam süresiyle karşılaştırırsak, plastiklerin geçmişi çok yeni. Öyle bir patladı ki yaşamımızın neredeyse her alanında kullanıyoruz ve buna karşın, aniden sorun yaratabileceğini fark ediyoruz.”
Plastikler Gezegenimizi Nasıl Etkiliyor?
Plastik üretim seviyeleri son 20 yılda katlanarak arttı. 1950’de iki milyon ton olan yıllık üretim, 2022’de 475 milyon tona ulaştı. Plastiklerin yeniden kullanılabilir olmasına rağmen, maliyet ve altyapı eksiklikleri nedeniyle çok az bir kısmı geri dönüştürülüyor. Nature dergisindeki bir analize göre, tüm plastiklerin %60’ı tek kullanımlık ve sadece %10’u geri dönüştürülüyor.
Dünya Doğayı Koruma Vakfı’ndan (WWF) Zaynab Sadan, deniz canlılarının plastikleri yiyecekle karıştırabildiğini ve bunun iç organlarına zarar vererek ölümlerine yol açabildiğini söylüyor. Ayrıca hayvanlar, terk edilmiş balık ağları gibi plastik atıklara dolanarak da hayatını kaybediyor. Çevreye karışan plastikler, zamanla mikroplastik olarak bilinen küçük parçalara ayrılıyor ve bu parçalar artık okyanusların en derinlerinden dağların zirvelerine kadar her yerde bulunuyor.
Plastiklerin İnsan Sağlığına Etkileri
Yakın zamanda yayımlanan bir uzman raporu, plastiklerin insan sağlığı için “ağır, büyüyen ve pek tanınmayan” bir tehlike oluşturduğunu ortaya koydu. Lancet Countdown raporuna göre, “plastik krizi” kaynaklı hastalık ve ölümlerin yıllık maliyeti en az 1,5 trilyon dolar. Bu etkiler, plastik üretiminden kaynaklanan çevre kirliliğinden, vücudumuza giren mikroplastiklerin neden olduğu kanser, solunum yolu hastalıkları ve düşük riskine kadar uzanıyor.
Plastiklerde, bazıları zehirli ve kanserojen olan 16 binden fazla kimyasal bulunuyor. Ancak artan kanıtlara rağmen, ürünlerin tam olarak ne içerdiği konusunda şeffaflık eksikliği devam ediyor. Test edilen plastik kimyasallarının dörtte üçünün “çok zararlı” olduğu tespit edildi.
Ülkeler Hangi Konularda Anlaşmaya Çalışıyor?
2022’de belirlenen ve Aralık 2024’te dolacak olan son tarihe rağmen, beş tur müzakereden sonra henüz bir anlaşma imzalanmadı. Cenevre’deki toplantıda üzerinde durulacak ana konular şunlar:
- Tek kullanımlık plastiklerin üretim seviyesini düşürmek için küresel hedefler belirlemek.
- En zararlı plastik türlerine yasak getirmek.
- Plastik ürünlerin tasarımında evrensel standartlar oluşturmak.
- Anlaşmanın uygulanması için gerekli finansmanı sağlamak.
Ellen McArthur Vakfı’ndan Rob Opsomer, “İçecek şişeleri renklendirildiğinde, geri dönüşüm değeri şeffaf şişelere kıyasla yarı yarıya oluyor” diyerek tutarlı tasarım standartlarının geri dönüşümü artıracağını ve maliyetleri düşüreceğini vurguluyor.
Yaklaşık 100 ülke üretim kısıtlamalarını desteklerken, aralarında Rusya ve Suudi Arabistan’ın da bulunduğu petrol üreticisi ülkeler bu fikre karşı çıkıyor. Bu ülkeler, müzakerelerin daha az üretim yerine daha fazla geri dönüşüme odaklanması gerektiğini savunuyor.
Plastik Atığını Azaltmak İçin Ne Yapabilirsiniz?
Tek kullanımlık plastikler, çevredeki atıkların en büyük kaynağıdır. Bireysel olarak atabileceğiniz bazı adımlar şunlardır:
- Paketli gıda ve içecek alırken yeniden kullanılabilir kapları tercih edin.
- Alışverişte yeniden kullanılabilir torbalar kullanın.
- Araç lastiklerinden kaynaklanan mikroplastikleri azaltmak için mümkün olduğunda yürüyün, bisiklete binin veya araç paylaşımı yapın.
- Sakız ve sim gibi kolayca mikroplastiğe dönüşebilen ürünlerden kaçının.