Küresel Plastik Krizine Karşı Tarihi Müzakereler
176 Birleşmiş Milletler (BM) üyesi ülke, sivil toplum kuruluşları, bilim insanları ve endüstri temsilcileri, gezegenimizi tehdit eden plastik kirliliğine karşı yasal bağlayıcı bir çözüm bulmak amacıyla 5-14 Ağustos tarihleri arasında Cenevre’de bir araya geliyor. Peki, küresel ölçekte plastik kirliliğine son verecek kapsamlı bir anlaşmaya varılması mümkün mü?
Görüş Ayrılıkları Masada: Üretim Azaltımı mı, Atık Yönetimi mi?
Müzakerelerde iki ana görüş ayrılığı dikkat çekiyor. Bir yanda Avrupa Birliği dahil yaklaşık 100 ülke, sorunu kaynağında çözmek için plastik üretimini kısıtlayacak yasal bağlayıcı hedefler belirlenmesini savunuyor. Diğer yanda ise farklı bir yaklaşım benimseniyor.
Plymouth Üniversitesi Deniz Biyolojisi profesörü Richard Thompson, “Gerçekten acilen harekete geçmemiz gerekiyor. Bu sorun sadece atık yönetimiyle çözülemez. Tedarik zincirinin tümünde sistematik adımlar atılmalı; bu da özellikle toplum için zorunlu olmayan plastiklerin üretiminin azaltılmasını içerecek” diyerek durumun ciddiyetini vurguluyor.
Öte yandan, Suudi Arabistan, İran ve Rusya gibi petrol ve gaz ihracatçısı ülkeler, Çin’in de desteğiyle anlaşmanın kapsamını daraltarak sadece atık yönetimi ve geri dönüşüme odaklanılmasını talep ediyor. Profesör Thompson, “Bazı ülkeler mali etkilerden endişe duyuyor, özellikle çok fazla petrol ve gaz ihracatı yapanlar. Çünkü bunlar plastiğin ana karbon kaynağı. Ayrıca çok fazla plastik ürün üreten ülkeler de olası mali sonuçlardan çekiniyor,” diye ekliyor.
Kirliliğin Boyutu ve İnsan Sağlığına Etkileri
Avrupa Komisyonu, plastiğin üretiminden imhasına kadar tüm yaşam döngüsünü kapsayan ve insan sağlığı ile çevreye zararlı bazı plastiklerin kademeli olarak yasaklanmasını içeren bir anlaşmayı destekliyor.
Yılda üretilen 460 milyon ton plastiğin yarattığı kirlilik endişe verici boyutlarda:
- Plastik ürünlerin %81’i bir yıldan kısa sürede atığa dönüşüyor.
- Bu atıkların sadece %9’u geri dönüştürülüyor.
- Yaklaşık %20’si yakılıyor, %20’den fazlası doğaya bırakılıyor.
- Neredeyse yarısı ise düzenli depolama sahalarına gönderiliyor.
Thompson, “Plastik kirliliği küresel bir çevre sorunu. Plastik, en derin okyanuslardan en yüksek dağlara, Arktik buzlarından ekvatora kadar gezegenimizi kirletiyor. Mikroplastikler artık soluduğumuz havada, içtiğimiz suda ve yediğimiz gıdalarda var” diyerek tehlikeye dikkat çekiyor.
İdeal Anlaşmanın Neleri Kapsaması Gerekiyor?
Uzmanlara göre iddialı ve etkili bir anlaşma, aşağıdaki unsurları içermeli:
- Plastiklerin tüm yaşam döngüsünü ele almalı.
- Plastik üretiminde kullanılan ve 4.000’i potansiyel zararlı olan 16.000 kimyasalın düzenlenmesini sağlamalı.
- Ürünlerin yeniden kullanılabilir, daha uzun ömürlü ve döngüsel ekonomi kapsamında geri dönüştürülebilir olmasını sağlayacak sürdürülebilirlik kriterleri getirmeli.
- Tüketicilerin bilinçli tercih yapabilmesi için net etiketleme standartları oluşturulmalı.
- Yoksul ülkelerin bu dönüşümde geride kalmaması için yeterli finansman mekanizmaları kurulmalı.
Zaman Daralıyor: Busan’dan Sonra Cenevre
Müzakere süreci, Mart 2022’de 175 ülkenin yasal bağlayıcı bir anlaşma için masaya oturma kararıyla başlamıştı. 2024 sonunda Güney Kore’nin Busan kentinde yapılması planlanan beşinci ve son turda anlaşma sağlanamamıştı. Şimdi gözler, 14 Ağustos’ta sona erecek olan Cenevre’deki kritik görüşmelerde.