Üç Usta Sanatçıyı Buluşturan Sansürlü Proje
Türk sanat tarihinde üç dev isim, büyük halk ozanı Âşık Veysel, Cumhuriyet dönemi ressam, şair ve yazarı Bedri Rahmi Eyüboğlu ve sinemamızın öncü yönetmenlerinden Metin Erksan, 1950’lerin başında ortak bir projede bir araya geldi. Bu proje, Âşık Veysel’in çocukluğundan başlayarak tanınmış bir ozan olma serüvenini konu alan “Karanlık Dünya” filmiydi. Eyüboğlu’nun senaryosunu yazdığı ve Erksan’ın yönettiği filmde, Âşık Veysel de bizzat rol alıyordu.
Anlatının Yön Değiştirmesi ve Sansür
Toplumsal gerçekçi bir yaklaşımla Sivas ve Ürgüp’te çekilen film, Âşık Veysel’in yaşamını melodramatik bir aşk hikayesiyle harmanlıyordu. Ancak yapım sürecinde başlayan müdahaleler, filmin özgün yapısını bozdu. Dönemin tarımsal kalkınma ve kırsal modernleşme politikalarına hizmet edecek şekilde yeniden kurgulanan film, asıl odağından saptırıldı.
Bu karmaşık dönüşüm süreci, Salt Galata‘da açılan “Karanlık Dünya” sergisiyle aydınlatılıyor. Sanatçı Mike Bode ve senarist Caner Yalçın’ın araştırmalarına dayanan sergi, filmin değiştirilmiş versiyonlarını, hakkındaki tartışmaları ve çelişkili tanıklıkları arşiv belgeleriyle gözler önüne sererek Türk sinemasının sansürle karartılmış bir dönemine ışık tutuyor.
Propaganda ve Değişen Gerçeklik
Yönetmen Metin Erksan’ın ifadelerine göre, filme sonradan eklenen sahnelerle anlatı tamamen yön değiştirmiştir. Erksan, filmdeki biçerdöver görüntülerinin ve İstanbul çeperlerinde çekildiği belirtilen okul ve dispanser sahnelerinin, Amerikan Haberler Merkezi’nden alındığını belirtir. Bu müdahalenin amacı ise şuydu:
İdealleştirilmiş bir köy imgesi sunmak.
Bu eklemeler, Âşık Veysel’in hayat hikayesini gölgede bırakarak filmi dönemin iktidarı için bir propaganda aracına dönüştürdü. Yapımcı Atlas Film’in kurgu müdahaleleri sonrası film, “Âşık Veysel’in Hayatı” adıyla 31 Aralık 1953’te vizyona girdi.
Sergide Gün Yüzüne Çıkanlar
Salt Galata’daki sergi, bu sansür sürecine dair pek çok önemli belgeyi bir araya getiriyor. Ziyaretçiler sergide şu materyalleri inceleyebilir:
- Ankara’daki Merkez Film Kontrol Komisyonu’nun 1952–1953 tarihli, sakıncalı sahneleri belirtmeksizin “toplumun kusursuz temsili” kaygısını öne süren üç farklı sansür raporu.
- Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun 1952 tarihli Âşık Veysel tablosu.
- Karanlık Dünya filminin orijinal afişi ve senaryo notları.
- Filmin uğradığı dönüşümleri gösteren video yerleştirmeleri.
- Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi arşivinde bulunan ve daha önce hiç görülmemiş 35 mm nitrat film görüntüleri.
- Filmin editörü Ertem Göreç ve hak sahibi Yılmaz Atadeniz’in ses kayıtları.
Sergi, 14 Aralık tarihine kadar Salt Galata Mastercard Sergi Mekânı’nda ziyaret edilebilir.