İklim Krizinin Gizli Tehdidi: Buzul Gölü Patlama Taşkınları (GLOF)
İklim değişikliğinin neden olduğu aşırı sıcaklıklar ve şiddetli yağışlar gibi olaylar artık günlük hayatımızın bir parçası haline gelirken, buzulların altında sessizce büyüyen ve milyonlarca insan için büyük bir risk oluşturan bir tehlike daha var. Bilim insanlarının “uyuyan dev” olarak tanımladığı bu olgu, “buzul gölü patlama taşkını” (GLOF) olarak biliniyor ve dünya genelinde 15 milyon kişiyi tehdit ediyor. Bu sellerin yıkıcı gücünün, tarihteki en büyük nükleer bomba olan Sovyetler Birliği’nin ‘Çar Bombası’ndan 90 kat daha fazla olabileceği tahmin ediliyor.
Bilimsel adıyla “glacial lake outburst flood” (GLOF), iklim değişikliği sebebiyle eriyen buzulların oluşturduğu göllerin, buzdan veya morenden oluşan doğal setlerini aniden yıkarak devasa su kütlelerini serbest bırakmasıyla meydana geliyor. Bu olaylar yeni olmasa da, küresel ısınma nedeniyle sıklıkları ve büyüklükleri endişe verici bir hızla artıyor.
Tarihten Bir Örnek: Yeryüzünü Şekillendiren Missoula Selleri
Bu felaketlerin ne denli yıkıcı olabileceğini anlamak için yaklaşık 15.000 yıl öncesine, son Buz Çağı’nın sonlarına gitmek gerekiyor. O dönemde yaşanan Missoula Selleri, Amerika’nın kuzeybatı coğrafyasını adeta yeniden şekillendirmişti. Isınan hava nedeniyle dev bir buzul gölünde biriken su, buzdan oluşan barajı patlatmış ve yüksekliği 18 metreyi bulan dev bir su dalgası vadi boyunca önüne çıkan her şeyi yutmuştu.
Bu olaylar sırasında meydana gelen 400’den fazla selin her birinde, 4.500 megaton TNT patlamasına eşdeğer bir enerji açığa çıktı. Saatte 100 kilometreyi aşan bir hızla akan sular, otomobil boyutunda kayaları sürükleyerek günümüzde dahi izleri görülen dev kanyonlar oluşturdu.
Günümüzde Risk Altındaki Bölgeler ve Yakın Tarihli Felaketler
GLOF tehlikesi, tarih sayfalarında kalmış bir olgu değil. Son yıllarda dünyanın farklı bölgelerinde ciddi can ve mal kayıplarına neden olan olaylar yaşandı.
Hindistan’da 2023 Felaketi
Yakın tarihteki en yıkıcı GLOF örneklerinden biri, 2023 yılında Hindistan’ın Sikkim bölgesinde yaşandı. Yıllar süren erime sonucu bir buzul gölünün taşması, onlarca insanın hayatını kaybetmesine ve yüzlerce kişinin evsiz kalmasına yol açtı.
ABD İçin Tehlike Çanları Çalıyor
Bilim insanları, benzer bir felaket senaryosunun Amerika Birleşik Devletleri’nde, özellikle Alaska, Washington ve Wyoming eyaletlerinde yaşanabileceği konusunda uyarıyor.
- Alaska: ‘İntihar Havzası’ olarak adlandırılan bir göl, son iki yılda iki kez taştı. Bu taşkınlar, 22 bin olimpik yüzme havuzunu dolduracak kadar suyun Juneau sokaklarına akmasına ve şehrin tahliye edilmesine neden oldu.
- Washington: Eyalette bulunan 47 buzul, artan sıcaklıklar nedeniyle eriyor ve bu durum yeni göllerin oluşmasına zemin hazırlıyor. Uzmanlar, Missoula Selleri benzeri bir olayın tekrarlanabileceği endişesiyle bölgenin sismik sensörler ve gerçek zamanlı hava istasyonları ile izlenmesi gerektiğini belirtiyor.
- Wyoming: Wind River ve Absaroka Sıradağları, son Buz Çağı’ndan bu yana ilk kez bu kadar sık GLOF olayına sahne oluyor. 2003’te Grasshopper Buzulu’ndan taşan 3,2 milyon metreküp su, bölgedeki altyapıya ciddi zararlar vermişti.
Nature dergisinde yayımlanan bir makalede uzmanlar, “Modelleme ve hasar haritalandırma alanındaki gelişmelere rağmen, bu olaylar politikaların uygulanmaması, yetersiz uyarı sistemleri ve halkın yeterince hazırlıklı olmaması nedeniyle büyük kapsamlı yıkıma yol açmayı sürdürüyor.” ifadelerini kullandı.
Küresel Ölçekte 15 Milyon İnsan Risk Altında
Birleşmiş Milletler Üniversitesi’nin 2023 tarihli bir raporu, acı gerçeği gözler önüne seriyor: Dünya çapında 15 milyondan fazla insan, potansiyel buzul gölü patlama taşkınlarının tehdidi altında yaşıyor. Araştırmacılar, iklim değişikliği hızlandıkça eriyen buzulların yeni göller oluşturduğunu ve her yeni gölle birlikte felaket riskinin arttığını vurguluyor. Uzmanlar, riskli bölgelerin haritalanması, erken uyarı teknolojilerine yatırım yapılması ve bu bölgelerde yaşayan toplumların eğitilmesi için acil eylem çağrısında bulunuyor.