Komprador Grup Nedir ve Neoliberalizmle İlişkisi Nasıldır?
Kolonyalizm döneminde, sömürgeci güçlerle işbirliği yaparak mevcut düzenden çıkar sağlayan ve yalnızca tüccar veya iş insanlarından değil, aynı zamanda sivil-asker bürokratlar, medya mensupları ve akademisyenlerden oluşan seçkin zümre, komprador grup olarak tanımlanır. II. Cihan Savaşı’nın ardından Birleşmiş Milletler’in kurulmasıyla kolonyalizm hukuken sona ermiş ve 80’den fazla eski sömürge bağımsız bir devlet olarak tanınmıştır. Ancak bu süreç, neo-kolonyalizm olarak adlandırılan ve neoliberal iktisat politikalarıyla devam eden yeni bir sömürü düzenine evrilmiştir.
Neoliberal-Klasik Yaklaşımın Temel Argümanları
Neoliberal-klasik yaklaşımın temel savına göre, az gelişmişliğin nedeni gelişmiş ülkelerin baskıcı ve bağımlılık yaratan uygulamaları değil, ülkelerin kendi iç dinamikleridir. Bu yaklaşıma göre sorunlar; kaynakların verimsiz kullanılması, girişimciliğin yetersizliği, devletin hantal yapısı, piyasalara müdahale, yanlış politikalar ve yolsuzluk gibi faktörlerden kaynaklanmaktadır.
- Serbest Piyasa: Fiyatların arz-talebe göre belirlendiği ve gerçek ekonomik değerleri yansıttığı savunulur.
- Rekabet: Piyasaya giriş-çıkış serbestisi ile dengenin sağlandığı ve aşırı kâr oluşumunun önlendiği belirtilir. Tam rekabet koşullarında uzun vadede ekonomik kârın sıfıra yaklaştığı varsayılır.
- Çözüm Önerisi: Pazarların liberalleşmesi, kamu müdahalesinin kaldırılması, yerli ve yabancı sermayenin teşviki, ihracatın özendirilmesi ve özelleştirme temel çözüm yolları olarak sunulur.
Uluslararası Ticaretin Serbestleşmesi ve Kurumsal Yapılar
II. Dünya Savaşı sonrası dönemde uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi bir ilke olarak benimsenmiştir. Bu doğrultuda, 1947 yılında GATT (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması) imzalanmış ve dünya ticaretindeki gümrük engellerinin kaldırılması hedeflenmiştir. 1995 yılında ise GATT’ın yerini daha kapsamlı bir yapı olan WTO (Dünya Ticaret Örgütü) almıştır.
Neoliberal Varsayımların Eleştirisi ve Gerçek Dünya Etkileri
Neoliberal-klasik yaklaşımın varsayımları, gerçek dünya koşullarından uzak ve ideolojik olmakla eleştirilmektedir. Uluslararası piyasalar tam rekabet koşullarından ziyade, az sayıda çokuluslu şirketin (ÇUŞ) arz ve talebi belirlediği oligopolistik bir yapıdadır. Bu şirketler, içerdeki komprador grupların da desteğiyle, gelişmekte olan ülkelerin politikalarını şekillendirmede önemli bir rol oynamaktadır.
Kurallardaki Çifte Standart ve Güç Dengesizliği
Uluslararası ekonomik kurallar genellikle gelişmekte olan ülkeler için geçerli olurken, Trump döneminde görüldüğü gibi büyük ve güçlü devletler bu kurallara uymayarak kendi politikalarını dayatabilmektedir. Benzer şekilde, FED gibi gelişmiş ülke merkez bankalarının kararları gelişmekte olan ülkeleri derinden etkilerken, bu ülkelerin kendi politikaları etkisiz kalmaktadır. Bretton Woods ikizleri olarak bilinen Dünya Bankası (IBRD) ve IMF de bu neoliberal politikaların gelişmekte olan ülkelerde uygulanmasında kilit rol oynamaktadır.
Türkiye’de Neoliberalizm ve Komprador Grup
Ülkemizde 24 Ocak Ekonomik Kararları, neoliberal politikaların en somut uyarlamalarından biridir ve 12 Eylül 1980 askeri darbesi desteğiyle hayata geçirilmiştir. Bu politikalardan yalnızca iş dünyası değil; siyasiler, bürokratlar, akademisyenler ve medya mensuplarından oluşan geniş bir kesim de yararlanmıştır. Bu komprador grup, küresel ekonomik ilişkilerden elde edilen yararın eşitsiz dağılmasına neden olmakta ve geniş halk kitlelerinin lehine yapılacak reformların önünde bir engel teşkil etmektedir.