Cinsiyet Değişikliği Yasası Anayasa Mahkemesi’nin Gündeminde
Antalya 13. Asliye Hukuk Mahkemesi, cinsiyet değişikliği sürecini düzenleyen Türk Medeni Kanunu’nun 40. maddesinin Anayasa’ya aykırı olduğu iddiasıyla konuyu Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) taşıdı. Yüksek Mahkeme, başvuruyu kabul ederek maddenin iptal istemini daha sonra belirlenecek bir tarihte esastan görüşme kararı aldı.
İtiraz Süreci Nasıl Başladı?
Süreç, Antalya’da yaşayan transseksüel bir bireyin, ruh sağlığı açısından cinsiyet değişikliğinin zorunlu olduğunu belirterek mahkemeye başvurmasıyla başladı. Davacı, atanmış cinsiyetinin kadın olmasına rağmen cinsel kimliğinin erkek olduğunu ve bu durumun sosyal ve iş hayatında zorluklara yol açtığını ifade ederek cinsiyet değişikliği ameliyatı için izin talep etti.
Davaya bakan Antalya 13. Asliye Hukuk Mahkemesi, talep hakkında bir karar vermeden önce, uygulamaya konu olan 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 40. maddesinin iptali için Anayasa Mahkemesi’ne başvurma yönünde bir ara karar aldı.
Mahkemenin İptal Talebindeki Gerekçeleri
Yerel mahkemenin Anayasa Mahkemesi’ne sunduğu başvuru, önemli gerekçelere dayanmaktadır. Başvuruda öne sürülen temel argümanlar şunlardır:
- Biyolojik Farklılıklar: Kanun maddesinin, kadın ve erkek arasındaki temel biyolojik fark olan (Y) kromozomunu ve bunun cinsiyete etkilerini göz ardı ettiği savunuldu. Bu durumun, Y kromozomu olmayan birinin erkek, Y kromozomu olan birinin ise kadın sayılması gibi sonuçlar doğurarak toplumsal düzende sorun yaratacağı iddia edildi.
- Anayasal Aykırılık: Düzenlemenin, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan “kanun önünde eşitlik” ilkesine ve 50. maddesindeki çalışma şartlarına ilişkin hükümlere aykırı olduğu öne sürüldü.
Anayasa’nın 50. maddesi, “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar” hükmünü içermektedir.
Anayasa Mahkemesi’nin Süreci ve Önceki Kararları
Anayasa Mahkemesi, Antalya’dan gelen başvurunun ilk incelemesini tamamlayarak herhangi bir eksiklik tespit etmedi. İptal istemi, kanunun 40. maddesinin birinci fıkrası yönünden ilerleyen bir tarihte esastan görüşülerek karara bağlanacak.
İptali İstenen Madde Ne Diyor?
Türk Medeni Kanunu’nun 40. maddesinin itiraz edilen birinci fıkrası şu şekildedir: “Cinsiyetini değiştirmek isteyen kimse, şahsen başvuruda bulunarak mahkemece cinsiyet değişikliğine izin verilmesini isteyebilir. Ancak iznin verilebilmesi için, istem sahibinin 18 yaşını doldurmuş bulunması ve evli olmaması; ayrıca transseksüel yapıda olup, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğunu, bir eğitim ve araştırma hastanesinden alınacak resmî sağlık kurulu raporuyla belgelemesi şarttır.”
Daha Önceki Başvurular ve “Üreme Yeteneğinden Yoksunluk” Şartının İptali
Bu madde daha önce de farklı mahkemeler tarafından Anayasa Mahkemesi’nin gündemine taşınmıştı. Yüksek Mahkeme, geçmişte yaptığı bir değerlendirmede, maddedeki “…ve üreme yeteneğinden sürekli biçimde yoksun bulunduğunu…” ibaresini, kişilerin cinsiyet değiştirebilmesi için tıbbi bir müdahaleye zorlanmasının temel haklara aykırı olduğu gerekçesiyle iptal etmişti. Ancak mahkeme, cinsiyet değiştirme ameliyatının resmi sağlık kurulu raporuyla doğrulanması şartını Anayasa’ya aykırı bulmayarak bu yöndeki iptal talebini reddetmişti.