Türkiye’nin Hafızasındaki Acı Bir Sayfa Kapanıyor
Türkiye’nin yakın tarihinde önemli ve acı hatıralara sahne olan Diyarbakır E Tipi Cezaevi, ‘Anı ve Etnografya Müzesi’ne dönüştürülüyor. 12 Eylül darbesi sonrasında askeri cezaevi olarak kullanılan yapıda başlatılan restorasyon çalışmalarının ilk etabında sona yaklaşıldı. Diyarbakır Rölöve ve Anıtlar Müdürü Cemil Koç, ilk etabın 15 Ağustos’ta tamamlanacağını ve müzenin tamamının Ekim 2026’daki Kültür Yolu Festivali’ne yetiştirilmesinin hedeflendiğini belirtti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Talimatıyla Başlayan Süreç
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 23 Ekim 2023 tarihinde Diyarbakır’da gerçekleştirdiği toplu açılış töreninde tarihi bir açıklama yapmıştı. Erdoğan, “Son ziyaretimde Diyarbakır Cezaevi’ni boşaltma ve kültür merkezi yapma sözü vermiştim. Sözümüzü tuttuk. Adalet Bakanlığımız cezaevini tamamen boşalttı. Kültür ve Turizm Bakanlığımız restorasyon projelerini hazırladı. İçinde müze, kütüphane, kültür ve sanat birimlerinin yer alacağı bu eserin Diyarbakır’ımıza hayırlı olmasını diliyorum” ifadeleriyle projenin fitilini ateşlemişti. Bu açıklamanın ardından cezaevindeki 270 tutuklu ve 170 personel diğer cezaevlerine nakledildi ve dönemin Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, cezaevinin anahtarını Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’a teslim etti.
Tarihi Dokuyu Koruma Odaklı Restorasyon
Projenin başlamasıyla birlikte, 27 Ekim’de cezaevinin çevresindeki güvenlik amaçlı beton bloklar kaldırıldı. Her biri 7 ton ağırlığında, 2 metre genişliğinde ve 3 metre yüksekliğindeki bu blokların sökülmesiyle, yapının müzeye dönüşümündeki ilk somut adım atılmış oldu. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından Diyarbakır Müze Müdürlüğü’ne devredilen yapıda, bazı binaların yıkılmasına, bazılarının ise güçlendirilmesine karar verildi.
Toplamda 49 bin 204 metrekarelik bir alana yayılan ve 16 bin 462 metrekare kapalı alana sahip 5 bloklu yapıda, cezaevine sonradan eklenmiş olan askeri gazino ve lojman gibi eklentiler yıkıldı. Yapının 1980 sonrası eklenen koğuş ve hücreleri de kaldırılarak, cezaevinin 1980 yılındaki orijinal haline döndürülmesi amaçlanıyor.
‘Birinci Derece Anısal Yapı’ Olarak Tescillendi
Diyarbakır Rölöve ve Anıtlar Müdürü Cemil Koç, yürütülen titiz çalışmalara ilişkin önemli bilgiler paylaştı:
“Cezaevinin müzeye dönüştürülmesi, Sayın Cumhurbaşkanımızın talimatlarıyla 2022 yılında başlatıldı. 24 Ekim 2022’de cezaevi tabelasının indirilmesinin ardından restorasyon süreci, yapının tescillenmesiyle başladı. Kentin hafızasında önemli bir yere sahip olan yapı, ‘birinci derece anısal yapı’ olarak kayıtlara geçti. 2023-2024 arasında projelendirme süreci tamamlandı. Bu süreçte, yapıya sonradan eklenen bölümler yıkıldı, raspalar alındı ve güçlendirme projeleri güncellenerek uygulandı. Restorasyonla birlikte müze kompozit setinin içeriği için bakanlıkça danışma kurulu oluşturuldu. Bu kurulda, 1980-1984 yıllarında cezaevinde kalan tanıklarla istişareler gerçekleştirildi.”
Hedef: Kültür Yolu Festivali 2026
Müdür Koç, ilk etabın 15 Ağustos’ta tamamlanacağını vurgularken, ikinci etap çalışmalarının detaylarını da aktardı. İkinci etapta teşhir-tanzim, çevre düzenleme, peyzaj, çok amaçlı salonun restorasyonu ile mekanik ve elektrik tesisat imalatları yapılacak. Koç, “Kültür Yolu Festivali’nin düzenleneceği Ekim 2026’ya kadar müzenin tamamlanması hedefleniyor” diyerek projenin nihai takvimini açıkladı.
