Avrupa Birliği’nin (AB) ormansızlaşmayla mücadele yasasında yapılması planlanan ve üye devletlerin büyük bir kısmı tarafından desteklenen değişikliklerin, yaptırım altındaki Rusya ve Belarus‘tan gelen yasa dışı kereste ticaretini artırabileceği yönünde ciddi uyarılar yapılıyor. Ormansızlaşma ticaretini takip eden bir sivil toplum kuruluşu, bu değişikliklerin mevcut yaptırımları etkisiz kılacak bir zemin hazırlayabileceğini belirtiyor.
Mayıs ayında 18 AB üyesi ülke, Avrupa Komisyonu’na ortak bir mektup göndererek, AB’nin küresel ormansızlaşma üzerindeki etkisini azaltmayı hedefleyen AB Ormansızlaşmayla Mücadele Yasası’nın (AB Ormansızlaşma Yönetmeliği) basitleştirilmesini talep etti.
AB Ormansızlaşma Yönetmeliği ve Kapsamı
Haziran 2023’te yürürlüğe giren yönetmelik, AB’nin yedi temel emtia üzerindeki ormansızlaşma etkisini azaltmayı amaçlıyor. Düzenleme, üretim süreçlerindeki ormansızlaşma riskine göre ülkeleri sınıflandırarak denetim mekanizmaları kuruyor. Yönetmeliğin kapsadığı ürünler şunlardır:
- Sığır eti
- Kakao
- Kahve
- Palm yağı
- Kauçuk
- Soya
- Odun ürünleri
Üye ülkelerden gelen yoğun baskı sonucunda Avrupa Komisyonu, yasanın uygulanmasını büyük ve orta ölçekli şirketler için 30 Aralık 2025’e, mikro ve küçük işletmeler için ise 30 Haziran 2026’ya erteleme kararı aldı.
Tartışmaların Odağındaki ‘Sıfır Risk’ Kategorisi
Önerilen reform taslağının en tartışmalı noktası, ‘sıfır risk’ adı verilen yeni bir kategori oluşturulması ve bu kategorideki ülkelere yönelik denetimlerin kaldırılmasıdır. Earthsight adlı sivil toplum kuruluşunun baş kereste uzmanı Tara Ganesh, bu durumun yasanın temel hedeflerini baltalayacağını vurguluyor.
“Mevcut reform taslağı bu haliyle yasadaki kilit bir unsuru, bazı ülkelerde coğrafi konumlandırma zorunluluğunu ortadan kaldırıyor. ‘Sıfır riskli’ olarak tanımlanan ülkeler bu yükümlülükten muaf tutulacak. Ayrıca, bu ülkelere yönelik asgari denetim zorunluluğu da kaldırılacak.”
Uzmanlara göre bu muafiyet, Rusya ve Belarus gibi yaptırımlı ülkelerden kereste ithalatını dolaylı yollarla gerçekleştirmek isteyenlerin suistimaline açık bir kapı bırakıyor. Ganesh, coğrafi konumlandırmanın sahte menşe iddialarını ortaya çıkarmada kritik bir araç olduğunu belirtiyor.
Yasa Dışı Ticaretin Boyutu ve Yöntemleri
Earthsight tarafından yürütülen gizli bir araştırma, AB’nin yaptırımların başladığı Temmuz 2022’den bu yana sistematik olarak 1,5 milyar Euro’dan fazla yasa dışı Rus ve Belarus kontrplağı ithal ettiğini ortaya koydu. Güncel bir çalışma ise yalnızca Kasım 2024 ile Nisan 2025 arasında 273 milyon Euro değerinde yasa dışı kontrplağın AB’ye sokulduğunu iddia ediyor.
“Sadece Rusya’dan değil, yüksek riskli tropikal ülkelerden ve ormansızlaşma sıcak noktalarından gelen kerestenin düzenli olarak Çin gibi ülkeler üzerinden aklandığını dünya çapında pek çok STK ortaya koydu. Bizim çağrımız, Avrupa Komisyonu’nun ‘sıfır risk’ önerisini baştan kesin olarak reddetmesi ve mevcut yasayı bu yıl sonuna kadar olduğu gibi uygulamaya koyması yönünde.”
Ganesh, yaptırımlar sonrası Rusya’dan doğrudan ithalatın azaldığını ancak Çin, Gürcistan, Kazakistan ve Türkiye gibi üçüncü ülkeler üzerinden yapılan ithalatın hızla arttığını belirtti. Bu ülkelerdeki şirketlerin, Rusya’da üretilmiş ürünlere yeni etiketler yapıştırarak ve sahte belgeler düzenleyerek ürünleri AB pazarına soktuğu iddia ediliyor.
Değişikliği Talep Eden Ülkeler
Earthsight’a göre, yasanın basitleştirilmesini talep eden ülkelerden sekizi, AB’deki yasa dışı kereste pazarının yüzde 67’sini oluşturuyor. Yasa reformunu destekleyen ve değişiklik talep eden ülkeler şunlardır:
- Avusturya
- Bulgaristan
- Hırvatistan
- Çekya
- Estonya
- Finlandiya
- Macaristan
- İrlanda
- İtalya
- Letonya
- Litvanya
- Lüksemburg
- Polonya
- Portekiz
- Romanya
- Slovakya
- Slovenya
- İsveç
Euronews’in, soruşturma ve iddialar hakkında görüş almak üzere Avrupa Komisyonu’na ulaştığı bildirildi.