ADEO Cyber Security şirketinde siber güvenlik uzmanı olarak görev yapan Ersin Çahmutoğlu, sosyal medya platformlarındaki küresel hegemonyayı ve Türkiye’nin yerli girişimi Next Sosyal gibi merkeziyetsiz uygulamaların taşıdığı önemi değerlendirdi.
Uzun yıllardır sosyal medya denildiğinde akla ilk gelenler X, Facebook, Instagram ve TikTok gibi popüler platformlar oldu. Milyarlarca insanın sürekli içerik ürettiği ve tükettiği bu dijital alanlar, aslında tamamen merkezi bir yapıya sahiptir. Bu platformları yöneten şirketler, kullanıcıların ne göreceğini, hangi içeriğin öne çıkacağını ve nelerin sansürleneceğini belirleme gücünü elinde tutar.
Merkeziyetçi Düzene Meydan Okuyan Kavram: Merkeziyetsiz Sosyal Medya
Son yıllarda, bu yerleşik düzene ve hegemonyaya meydan okuyan yeni bir kavram ortaya çıktı: merkeziyetsiz sosyal medya. Özellikle Türkiye’nin yerli sosyal medya platformu olan Next Sosyal’in duyurulmasıyla birlikte bu kavram daha sık gündeme gelmeye başladı.
Merkeziyetsizlik Tam Olarak Ne Anlama Geliyor?
Merkeziyetsiz sosyal medya, tek bir şirketin veya merkezi otoritenin mutlak kontrolü altında olmayan, dağıtık bir ağ yapısına sahip platformları tanımlar. Bu sistemler genellikle ActivityPub gibi açık protokoller üzerine inşa edilir. Bu alandaki en bilinen örnekler arasında Mastodon ve Twitter’ın eski CEO’su Jack Dorsey’in kurduğu Bluesky yer alıyor.
Bu tür ağlarda, içerikler tek bir merkezde saklanmaz. Kontrol mekanizmaları, dünyanın farklı yerlerinde kurulan sunucular aracılığıyla dağıtılır. Bu sayede sunucu yöneticileri ve topluluklar, kendi verileri üzerinde tam kontrol sahibi olurlar. Merkeziyetsiz platformlar; kullanıcı verilerinin kontrolü, içerik özgürlüğü ve algoritmik şeffaflık gibi konularda geleneksel sosyal medya devlerinden ayrışır.
Next Sosyal ve Mastodon Altyapısı
Geleneksel platformların aksine, Mastodon gibi merkeziyetsiz yapılar ActivityPub protokolü üzerinden çalışır. Bu yapı, kullanıcıların içeriklerini merkezi bir denetim olmadan paylaşmasına olanak tanırken, üçüncü taraf geliştiricilerin de farklı uygulamalar ve algoritmalar oluşturmasına zemin hazırlar.
Mastodon altyapısını kullanan Next Sosyal platformunun açık kaynak kodlu olması, yazılımın dış geliştiriciler tarafından erişilebilir ve geliştirilebilir olduğu anlamına gelir. Bu durum, sistemin güvenliğini artırırken, kullanıcıların platformun işleyişini daha şeffaf bir şekilde analiz etmesine olanak tanır. Next Sosyal, bu yapısıyla kullanıcı verilerini merkezi sunucularda toplamadan, veriler üzerindeki kontrolü topluluklara ve sunucu yöneticilerine bırakır.
Next Sosyal’i X ve Diğerlerinden Ayıran Özellikler Nelerdir?
Next Sosyal, pek çok açıdan X platformuna benzese de altyapısı ve algoritmik yapısı nedeniyle önemli farklılıklar barındırır. İşte bu farklardan bazıları:
- Veri Kontrolü: X, Meta ve ByteDance gibi devler, kullanıcı verilerini kendi sunucularında tutar ve genellikle reklam hedeflemesi için kullanır. Merkeziyetsiz platformlarda ise veriler, kullanıcıların ait olduğu sunucularda kalır ve bu veriler üzerinde tam kontrol sunucu sahiplerindedir.
- İçerik Yönetimi ve Sansür: X veya Meta, şirket politikaları ya da devlet talepleri doğrultusunda keyfi sansür uygulayabilir. Next Sosyal gibi platformlarda ise merkezi bir yapı ve gizli algoritmalar olmadığı için “shadow ban” gibi uygulamalar mümkün değildir.
- Algoritmik Şeffaflık: Merkezi platformlarda algoritmalar kapalı bir kutudur. Next Sosyal’in kullandığı Mastodon altyapısı ise açık kaynak kodlu olduğundan algoritmalar şeffaftır.
- Hukuki Süreçler: Yabancı menşeli platformlar, Türkiye’deki kullanıcılara yönelik siber suçlarda yasal süreçleri yavaşlatabilir. Next Sosyal’in Türkiye’de faaliyet göstermesi, bu gibi hukuki sorunların daha hızlı çözülmesini sağlar.
- Gerçek Kullanıcılar: Next Sosyal, sahte hesap ve bot hesap gibi sorunların önüne geçerek tüm kullanıcıların gerçek kimliklerle yer almasını hedefler, bu da daha güvenli bir ortam yaratır.
Merkeziyetsiz Ağlar Küresel Hegemonyayı Kırabilir mi?
X, Meta gibi küresel devlerin neyi nasıl konuşacağımızı belirlediği bir düzende, merkeziyetsiz sosyal ağların bu hegemonyayı kırıp kıramayacağı önemli bir sorudur. Bu sorunun cevabı için henüz erken olsa da Next Sosyal, BlueSky, Mastodon gibi platformların başarıya ulaşması, kullanıcı sayılarının artmasına bağlıdır.
Merkezi platformların ifade özgürlüğünü kısıtlayan tutumları devam ettikçe, merkeziyetsiz sosyal medyaya olan ilginin artması beklenmektedir. Ayrıca, kullanıcı verilerinin yabancı ülkelere gitmesinin yarattığı ulusal güvenlik problemi de devletleri kendi yerli platformlarını geliştirmeye itebilir. Fransa, Güney Kore, Rusya ve Çin gibi ülkelerin bu yöndeki adımları, sorunun ciddiyetini ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak, Mastodon gibi altyapıları kullanan platformlar, kullanıcılara ifade özgürlüğü ve güvenlik açısından daha fazla seçenek sunmaktadır. Olası hukuki sorunlarda ise Next Sosyal gibi yerli ağlar, yabancı platformlarda yaşanan engelleri ortadan kaldırma potansiyeline sahiptir.
[Ersin Çahmutoğlu, ADEO Cyber Security şirketinde siber güvenlik uzmanıdır.]
* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editoryal politikasını yansıtmayabilir.